Χάος και μακελειό αιωρούνται πάνω από τα μυθιστορήματα του Κόρμακ Μακ Κάρθυ και τα συγγράμματα του στοχαστή, Τόμας Χόμπς. «Δεν είναι η αγάπη για εξουσία που κάνει τους ανθρώπους βίαιους, αλλά η ανάγκη για ασφάλεια», λέει ο φιλόσοφος Τζον Γκρέι.

 «Ο πόλεμος είναι θεός»

Αυτό είναι το κήρυγμα του «Δικαστή», ενός από τους κεντρικούς χαρακτήρες του « Ματωμένος Μεσημβρινός». Ένα διορατικό μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα, Κόρμακ Μακ Κάρθυ.

Εκτυλίσσεται στα σύνορα του Τέξας με το Μεξικό στα μέσα του 19ου αιώνα. Το βιβλίο αφηγείται την εμπειρία ενός δραπέτη, ενός αγοριού στην εφηβεία που αναφέρεται σε όλο το βιβλίο ως «το Παιδί», ο οποίος συντάσσεται με μια συμμορία ληστών, οι οποίοι επιβιώνουν ως κυνηγοί κεφαλών, ληστεύοντας και σκοτώνοντας τους Ινδιάνους Απάτσι της περιοχής.

Αρχηγός της συμμορίας είναι ένας πρώην στρατιωτικός και μισθοφόρος, Η συμμορία αυτή έδρασε στον Αμερικανικό Νότο την περίοδο που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα, κυνηγώντας Μεξικανούς, Αμερικάνους και ιθαγενείς μέχρι που μια επιδρομή Ινδιάνων έδωσε ένα τέλος, σκοτώνοντας και γδέρνοντας το κρανίο του αρχηγού και των περισσότερων μελών της συμμορίας.

Το μυθιστόρημα αφηγείται την ζωή του παιδιού με τους επιδρομείς, και τελειώνει –όταν πια εκείνος έχει μεγαλώσει- με την δολοφονία του παιδιού από τον «Δικαστή» σε μια καλύβα ενός σαλούν στο Τέξας.

Ένα συνεχές χρονικό αποτρόπαιης αγριότητας, ο «Ματωμένος Μεσημβρινός» έχει χαρακτηριστεί ως μια ανατρεπτική καταγραφή του παραδοσιακού Δυτικού μυθιστορήματος, ένα κατηγορητήριο της ιδέας του «θεϊκού προκαθορισμού», δηλαδή η αντίληψη ότι οι Αγγλοσάξονες προορίζονταν να κατακτήσουν την Αμερικανική ήπειρο, και τον πλασματικό στοχασμό πάνω στην φύση του κακού.

Είναι όλα τα προηγούμενα αλλά περισσότερο από όλα, μου φαίνεται, ότι το βιβλίο αναπαριστά μια εποχή που η βία ήταν φυσιολογική.

Εδώ στην Βρετανία, και λιγότερο στην Ευρώπη και την Αμερική, έχουμε την τάση να εκλαμβάνουμε την βία ως διακοπή του πολιτισμένου βίου.

 Είναι δύσκολο να εναρμονιστεί αυτό με την ιστορία του 20ου αιώνα, όταν η Ευρώπη ήταν πεδίο μαζικών δολοφονιών πρωτοφανούς βεληνεκούς και άγριοι αποικιακοί πόλεμοι γίνονταν στην Αφρική και την Νοτιοανατολική Ασία.

Σήμερα, εικόνες φρίκης, πιο πρόσφατα από την Συρία, αλλά και από το Ιράκ, την Λιβύη, το Αφγανιστάν και αλλού, μεταδίδονται σε 24ωρη βάση από τα μέσα ενημέρωσης.

Μπορεί οι συντριπτικοί, βιομηχανικού στυλ πόλεμοι του περασμένου αιώνα να είναι πια παρελθόν. Όμως ακολούθησαν άλλου είδους ανθρώπινες διαμάχες εξίσου καταστροφικές. Δεν είναι απλώς μια μάχη μεταξύ κρατών. Ο πόλεμος, όπως ακριβώς την εποχή του «Ματωμένου Μεσημβρινού», έχει γίνει μια θανατηφόρα μάχη μέσα και ανάμεσα στους ανθρώπους.

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν πολλών μορφών βία για πλήθος διαφορετικούς λόγους:

  • Για να προστατευτούν από τις επιθέσεις
  • Για να αρπάξουν πλούτο και φυσικά αγαθά
  • Για να επιβάλλουν τα πιστεύω τους στους άλλους
  • Για να διαμαρτυρηθούν για την αφόρητη αδικία
  • Και, ορισμένες φορές, απλώς για να ξεχαστούν λίγο από την βαρεμάρα τους
Ωστόσο, πολλοί θέλουν να πιστεύουν ότι οι άνθρωποι είναι στην ουσία φιλειρηνικά πλάσματα,  που επιτίθενται ο ένας στον άλλο μόνο όταν δεν έχουν άλλη εναλλακτική. Αυτοί οι άνθρωποι επιμένουν ότι η βία είναι αντίθετη με τις εσωτερικές ανάγκες και τα ένστικτα, τα οποία μας οδηγούν να ζούμε και να δουλεύουμε μαζί. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως προδιατεθειμένοι να είναι πολιτισμένοι.
 
Μια αναγνωρισμένη δήλωση της άποψης αυτής παρουσιάστηκε από έναν στοχαστή, που ευρέως θεωρείται να έχει μια παγιωμένη ρεαλιστική θέση για τους ανθρώπους. Από τον φιλόσοφο του 17ου αιώνα, Τόμας Χόμπς.
 
Όταν κανείς ακούει τον όρο «χομπσιανός», σκέφτεται ανθρώπους να τσακώνονται με μένος, παλεύοντας για εξουσία μέσα σε μια χαοτική κατάσταση. Αυτό είναι που αποκαλούσε ο Χόμπς «πόλεμος όλων εναντίων όλων».
 
·         Όπως έγραψε ο περίφημος φιλόσοφος «Κατ’ αρχάς, παραθέτω την γενική ροπή ολόκληρης της ανθρωπότητας, μια αέναη ροπή της ανθρωπότητας στην εξουσία, και σε ακόμα περισσότερη εξουσία, που σταματά μόνο με τον θάνατο..Όπου δεν υπάρχει κοινή εξουσία, δεν υπάρχει νόμος. Όπου δεν υπάρχει νόμος, δεν υπάρχει δικαιοσύνη… Ούτε τέχνες, ούτε γράμματα, ούτε κοινωνία και αυτό που είναι χειρότερο από όλα, συνεχής φόβος, και κίνδυνος βίαιου θανάτου. Και η ζωή του ανθρώπου μοναχική, φτωχή, αισχρή, θηριώδης και σύντομη».
 
Αυτό το απόσπασμα από τον «Λεβιάθαν», το διασημότερο έργο του Χόμπς και ένα αριστούργημα της Αγγλικής πεζογραφίας, ερμηνεύεται ως ότι οι άνθρωποι είναι από την φύση τους βίαια ζώα. 
 
Το πραγματικό νόημα του αποσπάσματος είναι φαινομενικά το αντίθετο. Ένας τολμηρός στοχαστής αλλά δειλός άνθρωπος: «Γεννήθηκα με δίδυμο αδερφό τον φόβο», ομολογεί. Ο Χόμπς υποστήριζε ότι οι άνθρωποι επιτίθενται και λυμαίνονται τους άλλους ανθρώπους κυρίως εξαιτίας του φόβου της ανασφάλειας. Δεν είναι η αγάπη για εξουσία που κάνει τους ανθρώπους βίαιους, αλλά η ανάγκη για ασφάλεια.
 
Αυτή δεν είναι η μόνη παρόρμηση που ωθεί τους ανθρώπους στη βία. Ο Χόμπς αναφέρει επίσης την επιθυμία για κατακτήσεις και την αγάπη για τη δόξα. Όμως είναι θεμελιώδη στην εξιστόρηση του πώς ξεφεύγουν από την βία.
 
Ο Χόμπς υποστήριζε ότι, οι άνθρωποι παρακινούμενοι από ένα συνδυασμό φόβου και λογικής, θα κάνουν συμβάσεις μεταξύ τους ώστε να δημιουργήσουν έναν ηγεμόνα. Έναν απόλυτο άρχοντα ο οποίος θα αποτρέψει κάθε παρέκκλιση προς την αναρχία.
 
Υπό την σκέπη μιας δυνατής κυβέρνησης, η ανθρωπότητα θα μπορεί να απολαύσει μια «άνετη διαβίωση»- σύμφωνα με τον ορισμό του Χόμπς για τον πολιτισμένο τρόπο ζωής μέσα από τον οποίο οι άνθρωποι θα μπορούν να ζήσουν και να εργαστούν μαζί χωρίς φόβο.
 
Έχοντας ερμηνευτεί ως μεταφορά και όχι ως κυριολεκτική καταγραφή γεγονότων, υπάρχει μεγάλη δόση αλήθειας στην ιστορία του Χόμπς. Σε ιστορικές κρίσεις, οι άνθρωποι συχνά έχουν στραφεί σε ισχυρούς ηγέτες για να γλιτώσουν την κοινωνία από την αναρχία.
 
Η δικτατορία του Λένιν έγινε ευπρόσδεκτη, αρχικά τουλάχιστον, από τους Ρώσους που αντιτίθεντο στο πρόγραμμά του, γιατί ήλπιζαν ότι θα εγκαθιστούσε κάποιου είδους τάξη. Στην μεσοπολεμική Ευρώπη, τα δικτατορικά καθεστώτα ήταν δημοφιλή σε πολλές χώρες διότι έμοιαζαν να προσφέρουν διέξοδο από το οικονομικό και κοινωνικό χάος.
 
Και όμως έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες οι άνθρωποι είχαν προσαρμοστεί με την βία για μακρόχρονες περιόδους. Κατά την διάρκεια της εμπόλεμης περιόδου της και στην Ευρώπη μετά την πτώση της Ρώμης, η βία βρίσκονταν σε πολύ υψηλά επίπεδα για αιώνες. 
 
Κατά την διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους του 19ου αιώνα, σε πολλές περιοχές της Βόρειας Αμερικής  επικρατούσε μια κατάσταση χρόνιας ανομίας.
 
Το ίδιο ίσχυε στον Λίβανο, σε μέρη της Αφρικής και σε μερικά κράτη της Λατινικής Αμερικής. Ενώ το ανθρώπινο γένος φοβάται την βία, οι άνθρωποι συχνά μαθαίνουν να ζουν με αυτή.
 
Ο «Ματωμένος Μεσημβρινός» έχει ερμηνευτεί ότι παρουσιάζει μια χομπσιανή άποψη της ανθρώπινης φύσης, όμως αυτό που δείχνει είναι κάτι που δεν είχε οραματιστεί ο Χόμπς. Την βία σαν τρόπο ζωής.
 
Όπως τα παρουσιάζει ο Μακ Κάρθυ, η βία κάνει πολύ περισσότερα για την συμμορία εκτός από το να την διευκολύνει να λυμαίνεται τους άλλους. Έδωσε στις ζωές τους, φτωχές, αισχρές και σύντομες καθώς ήταν, ένα είδος  νοήματος και αξίας.
 
Για τον Χόμπς, τα ανθρώπινα όντα είναι μοναχικά πλάσματα που δεν ζητούν τίποτα παραπάνω από το να συνεχίσουν να ζουν.
 
Όμως δεν είμαστε απομονωμένα άτομα. Ζούμε σε ομάδες και κάποιες από τις καλύτερες και τις χειρότερες ιδιότητές μας προέκυψαν από την ανάγκη δημιουργίας δεσμών με τους άλλους. Οι άνθρωποι πρόθυμα θυσιάζονται για να προστατέψουν τα παιδιά τους, ενώ η συμμορία του Μακ Κάρθυ εκφράζει ένα πρωτόγονο είδος αλληλεγγύης, στο οποίο τα μέλη του αγωνίζονται, σκοτώνουν και παθαίνουν μαζί.
 
Και πάλι, για τον Χόμπς ο μόνος λόγος να σκοτώσεις είναι για να αποτρέψεις να σκοτωθείς εσύ. Όμως οι τρομοκράτες που οδηγούνται σε βέβαιο θάνατο με σκοπό να σπείρουν τον θάνατο στους άλλους, δεν το κάνουν για λόγους αυτοσυντήρησης.
 
Αυτό που προσπαθούν να διατηρήσουν είναι μια εικόνα του εαυτού τους ως μέλη μιας ομάδας ή ενός σκοπού, χωρίς το οποίο θα ένιωθαν κενοί ή χωρίς λόγο ύπαρξης.
 
Ο Χόμπς σε ένα απόσπασμα του «Λεβιάθαν» που υπονομεύει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου γράφει για το «δικαίωμα στον παραλογισμό, στο οποίο κανένα άλλο πλάσμα δεν υπόκειται παρά μόνο ο άνθρωπος».
 
Για το οποίο ο Χόμπς είχε δίκιο. Μονάχα οι άνθρωποι ανάμεσα στα ζώα είναι έτοιμοι να σκοτώσουν και να σκοτωθούν προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα νόημα στην ζωή τους.
 
Εκεί που έκανε λάθος είναι που θεώρησε ότι η βία μπορεί να χαλιναγωγηθεί κυρίως με την χρήση της λογικής. Αυτό ήταν μια ψευδαίσθηση του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, την οποία ο Χόμπς υποστήριξε εξ αρχής.
 
Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον «πόλεμο όλων εναντίων όλων» με κανενός είδους σύμβαση. Οι πρακτικές του πολιτισμένου βίου μαθαίνονται αργά και οδυνηρά, και είναι μονίμως εύθραυστες και επισφαλείς. Σε αυτό, ο διορατικός πεζογράφος είναι πιο ρεαλιστής από τον ορθολογιστή φιλόσοφο.
 
Η βία δεν γίνεται να εξαλειφθεί, καθώς η θεμελιώδης πηγή της βρίσκεται στα φιλοπόλεμα ένστικτα και τις φαντασιώσεις των ανθρώπων.
 
Αυτή η αλήθεια εκφράζεται στο σπουδαίο μυθιστόρημα του Μακ Κάρθυ. Ο πολιτισμός είναι στην ανθρώπινη φύση, αλλά το ίδιο και η βαρβαρότητα.