του Κώστα Εφήμερου
Την προηγούμενη εβδομάδα στην Ελλάδα έγιναν δύο μεγάλες συγκεντρώσεις στην Πλατεία Συντάγματος. Όσοι συμμετείχαν στις διαδηλώσεις την Τετάρτη υποστήριζαν το ΟΧΙ ενώ οι υποστηρικτές του ΝΑΙ συγκεντρώθηκαν την επόμενη ημέρα. Παρόλο που οι δύο διαδηλώσεις ήταν αντίστοιχου μεγέθους, η συγκέντρωση των υποστηρικτών του ΟΧΙ προβλήθηκε – σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία – από όλα τα κεντρικά δελτία ειδήσεων των 6 πανελλαδικών τηλεοπτικών σταθμών αθροιστικά για 8 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα ενώ αυτή των υποστηρικτών του ΝΑΙ είχε καλύτερη τύχη αφού σε αυτή αφιερώθηκαν 47 λεπτά και 32 δευτερόλεπτα.
Όμως, το πρόβλημα της προπαγάνδας δεν είναι απλά αριθμητικό. Ο μεγαλύτερος τηλεοπτικός σταθμός στην Ελλάδα, το MEGA Channel, προέβαλε ρεπορτάζ σύμφωνα με το οποίο τα capital controls είχαν δημιουργήσει ουρές εκατοντάδων μέτρων έξω από τις τράπεζες, με πολλά στοιχεία υπερβολής, χρησιμοποιώντας φωτογραφίες που όπως αποκαλύφθηκε στο διαδίκτυο ήταν τραβηγμένες πριν χρόνια στη Νότιο Αφρική. Στον ίδιο σταθμό, η κεντρική παρουσιάστρια των ειδήσεων όταν ρωτήθηκε από προσκεκλημένο γιατί προβάλλεται μόνο η άποψη του ΝΑΙ, του απάντησε δεν φταίει το MEGA που όλες οι κοινωνικές ομάδες στην Ελλάδα είναι υπέρ του ΝΑΙ. Ο χάρτης των αποτελεσμάτων, που έδειξε ότι δεν υπήρξε ούτε μια μικρή περιφέρεια στη χώρα που να μην πλειοψήφησε το ΟΧΙ, είναι η απάντησή της.
Τα mainstream media στην Ελλάδα από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα έχουν αναλάβει να “πουλήσουν” στους πολίτες της χώρας την συνταγή της λιτότητας. Πρόσφατα μάλιστα στην αρμόδια Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής αποκαλύφθηκε ότι γνωστοί δημοσιογράφοι ταξίδευαν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συμμετάσχουν σε σεμινάρια του ΔΝΤ. Το 2011, το Wikileaks δημοσίευσε άκρως απόρρητα τηλεγραφήματα της αμερικάνικης πρεσβείας στην Αθήνα για τον έλεγχο των ΜΜΕ της χώρας. Σύμφωνα με αυτά, η πρεσβεία παρενέβαινε ακόμα και στο μοντάζ εκπομπών talk show προκειμένου να παρουσιάζεται ευνοϊκότερα η εικόνα των ΗΠΑ στο εσωτερικό της χώρας. Ο Γιάννης Πρετεντέρης παραδέχτηκε σε βιβλίο που έγραψε πέρυσι ότι γνώριζε ότι έλεγε ψέματα στον ελληνικό λαό κάθε βράδυ αλλά το έκανε επειδή ήταν απαραίτητο για τη σωτηρία της χώρας.
Στην Ελλάδα της κρίσης, τα τελευταία χρόνια έχουν χάσει τη δουλειά τους 3.000 δημοσιογράφοι. Αυτό έχει δημιουργήσει ένα κλίμα τρόμου και ανασφάλειας στους χώρους εργασίας και έχει οδηγήσει στην σκλήρυνση της γραμμής των εργοδοτών. Πολύ απλά, όποιος διαφωνεί με τα συμφέροντα του εκδότη χάνει τη δουλειά του.
Έχει γραφτεί στο παρελθόν ότι στην Ελλάδα πριν την κρίση εκδίδονταν οι περισσότερες εφημερίδες και περιοδικά ανά κάτοικο από όλη την Ευρώπη και ότι 6 πανελλαδικά κανάλια είναι πάρα πολλά για μια χώρα μόλις 10 εκατομμυρίων κατοίκων. Όμως, η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά τα media ελέγχονταν απευθείας ή πλαγίως από μόλις 7 οικογένειες (5 έχουν παραμείνει σήμερα). Οι εκδότες αυτοί, γνωστοί στην Ελλάδα ως “ολιγάρχες”, κρατούσαν επί χρόνια ζωντανές τις ζημιογόνες εκδόσεις τους παίρνοντας δάνεια εκατοντάδων εκατομμυρίων χωρίς καμία εγγύηση.
Τα ελληνικά ΜΜΕ ανήκουν είτε σε ομίλους μεγάλων κατασκευαστικών, που αναλαμβάνουν σχεδόν το σύνολο των υποδομών της χώρας με κρατικό χρήμα, είτε εφοπλιστών που ελέγχουν το εμπόριο πετρελαίου και των εξαγωγών. Λίγοι είναι αυτοί που έχουν διαφορετικές δραστηριότητες και αυτοί είναι πάντοτε συνδεμένοι με το ελληνικό δημόσιο, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε ένα τρίγωνο διαπλοκής μεταξύ της πολιτικής εξουσίας, των τραπεζών και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και μέσα από αυτό έγινε προσπάθεια διαμόρφωσης της κοινής γνώμης προς το συμφέρον τους.
Από την αρχή της κρίσης και την εφαρμογή του προγράμματος λιτότητας, όλα τα μεγάλα ΜΜΕ έσπευσαν να υπερασπίσουν την σκληρή πολιτική των δανειστών της χώρας. Βέβαια, αυτό δεν έγινε χωρίς αντάλλαγμα. Παρόλο που από το πρώτο μνημόνιο υπήρχε πρόβλεψη για επιβολή φόρου 20% επί της τηλεοπτικής διαφήμισης, αυτό το μέτρο είναι το μοναδικό που επέτρεψε η Τρόικα να αναβάλλεται κάθε 31η Δεκεμβρίου, εδώ και πέντε χρόνια. Και δεν είναι μόνο αυτό: Οι ελληνικοί τηλεοπτικοί σταθμοί λειτουργούν στην Ελλάδα χωρίς να έχουν άδειες, βασιζόμενοι σε ένα νομοσχέδιο του 1989 για πειραματικές άδειες για την προαγωγή της τεχνολογίας. Και αν δεν κουραστήκατε: Οι ολιγάρχες, εκτός του ότι δεν έχουν πληρώσει για τις τηλεοπτικές άδειες, σύμφωνα με το Εθνικό Λογιστήριο του Κράτους, εδώ και χρόνια δεν πληρώνουν ούτε τους φόρους για την χρήση των δημόσιων συχνοτήτων. Όταν η Τρόικα ήρθε, λοιπόν, στην Ελλάδα φάνηκε σαν να έγινε ένας συμβιβασμός: Τα ΜΜΕ στήριξαν το πρόγραμμα της λιτότητας και οι δανειστές τούς επέτρεψαν να συνεχίσουν να λειτουργούν σε καθεστώς αμφίβολης νομιμότητας (σημειώνεται δε ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει κηρύξει παράνομη τη χρήση των συχνοτήτων χωρίς άδειες ήδη με 2 αποφάσεις).
Όλα αυτά ήταν γνωστά και τα τελευταία χρόνια άρχισαν να γίνονται αντιληπτά και από τους έλληνες πολίτες, οι οποίοι στις πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις θεωρούν τους δημοσιογράφους περισσότερο αντιδημοφιλείς από τους πολιτικούς. Αυτό δεν εμπόδισε, όμως, την τελευταία εβδομάδα τη δημιουργία ενός πρωτοφανούς μηχανισμού προπαγάνδας με στόχο την τρομοκράτηση όσων ήθελαν να ψηφίσουν ΌΧΙ στο δημοψήφισμα.
Η καταπάτηση κάθε δημοσιογραφικής ηθικής επί 24ώρου βάσεως και η χρησιμοποίηση κάθε μέσου για την δημιουργία κλίματος στα εθνικά και διεθνή media προκάλεσε χθες την πειθαρχική έρευνα σε δύο επίπεδα. Η ελληνική δικαιοσύνη ανέλαβε να ελέγξει καταγγελίες πολιτών για διασπορά ψευδών ειδήσεων ενώ ταυτόχρονα το Πειθαρχικό Όργανο της ΕΣΗΕΑ ξεκίνησε έρευνα για συγκεκριμένες περιπτώσεις δημοσιογράφων που περιλαμβάνουν όλους σχεδόν τους γνωστούς παρουσιαστές ειδήσεων της Ελλάδας.
Μπροστά σε αυτή την εξέλιξη, τα mainstream media ξεκίνησαν τώρα έναν αγώνα παραπληροφόρησης κυρίως στο εξωτερικό. Καταγγέλλουν προσπάθεια φίμωσης της ελευθερίας του Τύπου και χαρακτηρίζουν τον έλληνα πρωθυπουργό ως «Τσάβες της Ευρώπης». Τα ίδια μέσα που έχουν πρόσβαση στο 95% της κοινωνίας (σύμφωνα με τα στοιχεία της πληθυσμιακής κάλυψης της τηλεόρασης στην Ελλάδα από την Εθνική Υπηρεσία Τηλεπικοινωνιών) και κάλυψαν μονόπλευρα τις εξελίξεις τώρα διαμαρτύρονται για φίμωση και επέμβαση. Τα ίδια μέσα, δηλαδή, που έφεραν την Ελλάδα στην προτελευταία θέση στην Ευρώπη στον δείκτη της ελευθερίας του Τύπου των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα και στην 93η θέση παγκόσμια – κάτω και από την Αγκόλα – ισχυρίζονται ότι θα μειωθεί η ποιότητα της δημοσιογραφίας επειδή τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα ξεκίνησαν να τους ελέγχουν.
Παρόλα αυτά, μην έχετε αυταπάτες. Ακριβώς επειδή τα συγκεκριμένα ΜΜΕ χρηματοδοτούνταν χωρίς κανένα έλεγχο από τις τράπεζες, είναι και αυτά που έχουν ξενόγλωσσες εκδόσεις και εκδοτικές συμμαχίες με μεγάλα διεθνή ΜΜΕ. Εφόδια που θα χρησιμοποιήσουν προκειμένου να πλήξουν για μια ακόμη φορά την κυβέρνηση της Ελλάδας, την οποία αντιστρατεύονται εδώ και καιρό.
Το μόνο τους πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα ο λόγος τους πλέον δεν ασκεί τόση επιρροή στους πολίτες. Άλλωστε, για το λόγο αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ είναι στην εξουσία, παρά τον πόλεμο που του έκαναν προεκλογικά και για τον ίδιο λόγο, παρά το δόγμα του σοκ που επιχειρήθηκε, τα δύο τρίτα των Ελλήνων ψήφισαν υπέρ του ΟΧΙ στο πρόσφατο δημοψήφισμα. Ίσως επειδή, όπως δείχνουν τα ποιοτικά στοιχεία των δημοσκοπήσεων, οι νέοι ενημερώνονται όλο και περισσότερο από το διαδίκτυο, στο οποίο εκτός από τις ιστοσελίδες των mainstream media υπάρχουν και προσπάθειες σαν το ThePressProject.
Εν κατακλείδι, η Δημοκρατία στην Ελλάδα όντως αντιμετωπίζει πρόβλημα εξαιτίας της κακής δημοσιογραφίας. Όμως, το πραγματικό πρόβλημα είναι η κακή δημοσιογραφία που ασκούν τα mainstream media και όχι οι αρμόδιοι θεσμοί που προσπαθούν να βάλουν μια τάξη σε αυτό το πρωτοφανές φαινόμενο.