της Ngaire Woods για το Project Syndicate

Η τάση προς τον λαϊκισμό είναι απλή. Μπροστά σε στάσιμους μισθούς και μιας υποβαθμιζόμενης ποιότητας ζωής, οι άνθρωποι αισθάνονται απογοήτευση- πολύ δε περισσότερο όταν οι ηγέτες τους συνεχίζουν να τους λένε ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί. Μετά εμφανίζεται ο λαϊκισμός και υπόσχεται να ταράξει τα νερά, να υπερασπιστεί τα συμφέροντα των «ανθρώπων» (αν και στην πραγματικότητα μερικούς μόνο από αυτούς), και προσφέρει κάτι μου αναμφισβήτητα είναι πιο ελκυστικό από εφικτές λύσεις: εξιλαστήρια θύματα.

Στην κορυφή της λίστας των εξιλαστήριων θυμάτων είναι οι «ελίτ»: πολιτικά κόμματα του κατεστημένου και ηγετικά στελέχη επιχειρήσεων. Αντί να προστατεύει τους «ανθρώπους» από τις οικονομικές πιέσεις και την ανασφάλεια, η ομάδα αυτή, δηλώνουν οι λαϊκιστές, ευδοκιμεί πάνω στον πόνο των ανθρώπων. Με την ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης- επιβαρύνοντας τον λαό με ένα όλο και μεγαλύτερο άνοιγμα- έχουν συσσωρεύσει τεράστιο πλούτο, τον οποίο στη συνέχεια προστατεύουν μέσω της φοροδιαφυγής, εξωχώριων δραστηριοτήτων και άλλων συστημάτων.

Αλλά δεν είναι μόνο οι ελίτ που έχουν κατηγορηθεί. Ναι, έχουν προδώσει το λαό. Αλλά ένας τρόπος με τον οποίο το κάνουν είναι επιβαρύνοντας τον λαό με τα ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες για τις μειονότητες, τους μετανάστες και αλλοδαπούς, που «κλέβουν» τις θέσεις εργασίας, απειλούν την εθνική ασφάλεια και υπονομεύουν τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής.

Ο Τραμπ κέρδισε την αμερικάνικη προεδρία, εν μέρει λόγω των υποσχέσεων του να απελάσει εκατομμύρια παράνομους μετανάστες και να απαγορεύσει στους μουσουλμάνους την είσοδο στη χώρα. Οι πολιτικοί υπέρ του Brexit υποσχέθηκαν να τερματίσουν την ελεύθερη μετανάστευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά την ψηφοφορία, η βρετανή υπουργός Εσωτερικών,  Άμπερ Ρουντ, πρότεινε ότι θα πρέπει να κατονομάζονται και να στιγματίζονται οι επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν αλλοδαπούς.

Ο σημερινός λαϊκισμός προωθεί μια νέα, τοξική ξενοφοβία, η οποία απειλεί να διασπάσει τις κοινωνίες μας. Για τους πολιτικούς, προσφέρει ένα εύκολο μέσο για μια γρήγορη μετατροπή του φόβου και της αδυναμίας των ανθρώπων σε ένα μεθυστικό μείγμα θυμού και εξουσίας. Πείθει τρομοκρατημένους (συχνά ηλικιωμένους) ψηφοφόρους που, στη γλώσσα των υποστηρικτών του Brexit, μπορούν να «πάρoυν πίσω τον έλεγχο» της ζωής τους και των κρατών τους, κυρίως μέσω της απόρριψης των αλλοδαπών.

Η δημογραφία κάνει τη νέα ξενοφοβία ιδιαίτερα επικίνδυνη. Σε μεγάλο μέρος της Δύσης, οι κοινωνίες γίνονται όλο και πιο ποικιλόμορφες. Οι ισπανόφωνοι αντιπροσωπεύουν πλέον το 17,6% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Το ένα τρίτο των Λονδρέζων γεννήθηκαν εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου. Στη Γαλλία, εκτιμάται ότι περίπου το 10% του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι. Και υπολογίζεται ότι το 20% του πληθυσμού της Γερμανίας προέρχεται από μετανάστες.

Στο πλαίσιο αυτό, όταν οι πολιτικοί κάνουν προεκλογικές εκστρατείες μέσω της προώθησης ανταγωνιστικών και διασπαστικών πολιτικών ταυτοτήτων, σπέρνουν τους σπόρους της εχθρότητας, της δυσπιστίας και της βίας μέσα στις ίδιες τους τις κοινωνίες. Όταν οι υποψήφιοι αποκαλούν επανειλημμένα τους μουσουλμάνους επικίνδυνους, για παράδειγμα, κανείς δεν θα πρέπει να εκπλαγεί από το κύμα αντι-μουσουλμανικών εγκλημάτων μίσους, όπως συνέβη στον απόηχο τόσο της ψήφισης του Brexit όσο και της νίκης του Τραμπ. Τέτοιες διαιρημένες κοινωνίες απαιτούν ένα πιο υψηλό επίπεδο πίεσης και βίας για να ελέγχονται.

Η ποικιλομορφία θα πρέπει να είναι ένα προνόμιο, που θα βοηθά τις κοινωνίες να ανθίσουν. Γι' αυτό είναι τόσο σημαντικό να καταπολεμηθεί η νέα ξενοφοβία. Ένας τρόπος είναι με την ενθάρρυνση και τη διευκόλυνση της κοινωνικής ανάμιξης, την αλληλεπίδραση και τη συζήτηση μεταξύ των διαφορετικών ομάδων. Εκτενής ψυχολογική έρευνα δείχνει ότι η επικοινωνία σε μια ομάδα μειώνει την αίσθηση της απειλής, αυξάνοντας τις δυνατότητες για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης σε ολόκληρη την κοινωνία.

Αν κοινοτικά κέντρα, σχολεία και δημόσιοι χώροι είναι χώροι όπου οι άνθρωποι από διαφορετικές θρησκείες, πολιτισμούς, και φυλές συναντιούνται, η ξενοφοβία είναι λιγότερο πιθανό να ριζώσει. Ακόμη και η διανομή σε μια περιοχή όπου υπάρχει ποικιλομορφία, μπορεί να βοηθήσει. Αυτός είναι ο λόγος που η νέα ξενοφοβία δεν εμφανίστηκε σε μεγάλο βαθμό στις πιο κοινωνικά ποικιλόμορφες πόλεις της Ευρώπης.

Ένας δεύτερος τρόπος για την καταπολέμηση της νέας ξενοφοβίας είναι να ενισχυθεί η προστασία των ατομικών ελευθεριών. Αυτό σημαίνει την υπεράσπιση του κράτους δικαίου, ακόμη και εν μέσω τρομοκρατικών απειλών, καθώς και την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των δικαστών.

Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό, υπήρξαν απειλητικές κινήσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι ηγέτες στην Ουγγαρία και την Πολωνία έχουν διαλύσει τη συνταγματική προστασία. Η Γαλλία έχει βάλει σε εφαρμογή μια μακροχρόνια κατάσταση έκτακτης ανάγκης ώστε να αναστείλει δικαιώματα. Οι βρετανοί και αμερικανοί πολιτικοί έχουν δυσφημίσει δικαστές δημοσίως. Η δημοκρατία γκρεμίστηκε από τους ξενοφοβικούς στη δεκαετία του 1930 όχι λόγω της δύναμης των αντι-δημοκρατικών κομμάτων, αλλά λόγω της αδυναμίας των δημοκρατικών ηγετών να στηρίξουν τις χώρες τους.

Ένας τρίτος τρόπος για την καταπολέμηση της νέας ξενοφοβίας είναι μέσω της καινοτομίας. Για παράδειγμα, αν και το Διαδίκτυο συχνά θεωρείται ως ένας ισχυρός αντισταθμιστής, τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στον κατακερματισμό. Το περιεχόμενο στο οποίο οι άνθρωποι εκτίθενται φιλτράρεται είτε μέσω της αυτο-επιλογής είτε μέσω αλγορίθμων.

Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μιας αίθουσας αντήχησης όπου οι ομοϊδεάτες ενισχύουν τις κοινές πεποιθήσεις τους, δημιουργώντας ένα όλο και πιο πολωμένο, απομονωμένο σύνολο. Αλλά, εάν οι πλατφόρμες των κοινωνικών μέσων αναδιαμορφωθούν με καινοτόμους τρόπους, θα μπορούσαν να έχουν την αντίθετη επίδραση, δημιουργώντας χώρους όπου μπορούν να αλληλεπιδράσουν πολίτες από διαφορετικά υπόβαθρα.

Η απειλή που φέρνει η νέα ξενοφοβία δεν πρέπει να υποτιμάται. Σήμερα, όχι λιγότερο από ό,τι στο παρελθόν, η απόρριψη της διαφορετικότητας ισοδυναμεί με την απόρριψη της δημοκρατίας. Γι’ αυτό πρέπει να την υπερασπιστούμε, πριν οι αντίπαλοί της κερδίσουν ακόμη περισσότερο έδαφος.

Το ThePressProject είναι ο επίσημος συνεργάτης του Project Syndicate στην Ελλάδα

Μετάφραση για το TPP: Νικολέττα Αλεξανδρή