του Τζόζεφ Στίγκλιτς για το Project Syndicate
Τα τελευταία χρόνια, έχω σωστά προβλέψει ότι, σε περίπτωση απουσίας ισχυρότερων φορολογικών κινήτρων (η οποία δεν ήταν επικείμενη, ούτε στην Ευρώπη ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες), η ανάκαμψη μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 2008 θα είναι αργή. Για αυτές τις προβλέψεις έχω στηριχθεί περισσότερο στην ανάλυση των βασικών οικονομικών δυνάμεων παρά σε πολύπλοκα οικονομετρικά μοντέλα.
Για παράδειγμα, στις αρχές του 2016, φάνηκε καθαρά ότι η ανεπάρκεια της συνολικής παγκόσμιας ζήτησης που έχει ήδη εκδηλωθεί εδώ και αρκετά χρόνια, ήταν απίθανο να αλλάξει δραματικά. Έτσι, σκέφτηκα ότι όσοι έκαναν προβλέψεις για μια πιο έντονη ανάκαμψη απλά έβλεπαν τα πάντα ρόδινα. Οι οικονομικές εξελίξεις ήρθαν όπως περίμενα.
Δεν είναι τόσο τα πολιτικά γεγονότα του 2016. Είχα γράψει εδώ και χρόνια ότι αν δεν αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη ανισότητα – ειδικά στις ΗΠΑ αλλά και σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο-, θα υπάρξουν πολιτικές συνέπειες. Αλλά η ανισότητα συνέχισε να αυξάνεται- με σημαντικά δεδομένα να δείχνουν ότι το μέσο προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ μειωνόταν.
Αυτά τα αποτελέσματα προβλέφθηκαν από μια έρευνα πέρσι, από την Αν Κέις και τον Άνγκους Ντίτον, η οποία έδειξε ότι το προσδόκιμο ζωής μειωνόταν για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων θυμωμένων αμερικανών ανδρών από τη ζώνη της παρακμής (Rust Belt).
Αλλά με τα εισοδήματα του 90% των χαμηλότερων στρωμάτων να έχουν παραμείνει στάσιμα για σχεδόν ένα τρίτο του αιώνα (και να μειώνονται για ένα σημαντικό τμήμα), τα δεδομένα για τα επίπεδα της υγεία απλώς επιβεβαίωσαν ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά για πολύ μεγάλα τμήματα της χώρας. Και ενώ η τάση αυτή μπορεί να είναι πιο έντονη στην Αμερική, τα πράγματα ήταν μόνο λίγο καλύτερα αλλού.
Αλλά, αν φαινόταν καθαρά ότι θα υπάρξουν πολιτικές συνέπειες, ο τρόπος και ο χρόνος στον οποίο εκδηλώθηκαν ήταν πολύ λιγότερο προφανής. Γιατί η αντίδραση των ΗΠΑ ήρθε μόνο όταν η οικονομία φάνηκε να βελτιώνεται και όχι νωρίτερα; Και γιατί αυτό εκδηλώνεται με μια τάση προς τη δεξιά; Άλλωστε, ήταν οι ρεπουμπλικάνοι που είχαν αρνηθεί να βοηθήσουν όσους έχαναν τις θέσεις εργασίας τους ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης που προώθησαν με επιμονή.
Ήταν οι ρεπουμπλικάνοι που, σε 26 πολιτείες, αρνήθηκαν να επιτρέψουν τη διεύρυνση του προγράμματος της κοινωνικής υγειονομικής περίθαλψης Medicaid, στερώντας έτσι την ασφάλεια υγείας στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Και γιατί κέρδισε αυτός που έβγαλε χρήματα εκμεταλλευόμενος τους άλλους, παραδεχόμενος ανοιχτά ότι δεν κατέβαλλε τις δέουσες φορολογικές εισφορές και έκανε τη φοροδιαφυγή στοιχείο υπερηφάνειας;
Ο Ντόναλντ Τραμπ αντιλήφθηκε το πνεύμα της εποχής: τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά και πολλοί ψηφοφόροι ήθελαν την αλλαγή. Τώρα θα την έχουν: Δεν θα υπάρχει δουλειά ως συνήθως. Αλλά δύσκολα έχει υπάρξει μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Παραμένει άγνωστο ποιες πολιτικές θα ακολουθήσει ο Τραμπ, για να μην μιλήσουμε για το ποιες θα επιτύχουν και τι συνέπειες θα έχουν.
Ο Τραμπ φαίνεται πεισματικά αποφασισμένος στο να ξεκινήσει ένα εμπορικό πόλεμο. Αλλά πώς θα απαντήσει η Κίνα και το Μεξικό; Ο Τραμπ μπορεί κάλλιστα να καταλάβει ότι αυτό που προτείνει θα παραβιάζει τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, αλλά μπορεί επίσης να γνωρίζει ότι θα χρειαστεί πολύς χρόνος για τον ΠΟΕ να αποφανθεί εναντίον του. Και μέχρι τότε, το εμπορικό ισοζύγιο της Αμερικής μπορεί να έχει εξισορροπηθεί.
Αλλά το ξέρουν και άλλοι αυτό το παιχνίδι. Η Κίνα μπορεί να λάβει παρόμοια μέτρα, αν και η αντίδρασή της πιθανόν να είναι πιο συγκρατημένη. Αν ξεσπάσει ένας εμπορικός πόλεμος, τι μπορεί να συμβεί;
Ο Τραμπ μπορεί να έχει λόγο να πιστεύει ότι μπορεί να κερδίσει. Άλλωστε, η Κίνα εξαρτάται περισσότερο από τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ από ό,τι οι ΗΠΑ από τις εξαγωγές προς την Κίνα, κάτι που δίνει ένα πλεονέκτημα στις ΗΠΑ. Αλλά ένας εμπορικός πόλεμος δεν είναι ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. Οι ΗΠΑ θα χάσουν επίσης. Η Κίνα μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική στο να κάνει αντίποινα που θα προκαλέσουν έντονα πολιτικά προβλήματα. Και οι Κινέζοι μπορεί να είναι σε καλύτερη θέση για να ανταποκριθούν στις προσπάθειες των ΗΠΑ να προκαλέσουν προβλήματα σε αυτούς από ό,τι είναι οι ΗΠΑ για όσα ενδέχεται να τους προκαλέσει η Κίνα. Είναι άγνωστο το ποιος μπορεί να αντέξει περισσότερο. Θα είναι οι ΗΠΑ, όπου οι απλοί πολίτες έχουν ήδη υποφέρει για τόσο πολύ καιρό ή η Κίνα, η οποία, παρά τους δύσκολους καιρούς, έχει καταφέρει να δημιουργήσει ανάπτυξη άνω του 6%;
Γενικότερα, η πολιτική ατζέντα του Τραμπ και των ρεπουμπλικάνων, με φορολογικές περικοπές να προορίζονται ακόμα περισσότερο για τους πλούσιους από ότι συνεπάγεται η κλασική συνταγή του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, βασίζεται στην ιδέα της μείωσης της ευημερίας- μια συνέχεια της οικονομίας της προσφοράς της εποχής του Ρίγκαν, η οποία στην πραγματικότητα ποτέ δεν λειτούργησε. Η φλογερή ρητορική ή οι εξοργισμένες δημοσιεύσεις στο τουίτερ στις τρεις το πρωί μπορούν να κατευνάσουν την οργή εκείνων που παραμελήθηκαν από την επανάσταση του Ρίγκαν, τουλάχιστον για λίγο. Αλλά για πόσο καιρό; Και τι θα συμβεί στη συνέχεια;
Ο Τραμπ ίσως να θέλει να καταργήσει τους κλασικούς νόμους της οικονομίας, πιστεύοντας σε μια μαγική έκδοση της οικονομίας. Αλλά δεν μπορεί. Ακόμα, ενώ η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου δείχνει τον δρόμο προς αχαρτογράφητα πολιτικά μονοπάτια για το 2017 και μετέπειτα, θα ήταν παράτολμο για έναν απλό θνητό να επιχειρήσει μια πρόβλεψη, εκτός από το να δηλώσει το προφανές: τα νερά είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι τρικυμιώδη και πολλά πλοία -αν όχι τα περισσότερα- θα βυθιστούν με τον καιρό.