του Joseph S. Nye* για το Project Syndicate
Παρά το ότι μεγάλα τμήματα του πληθυσμού τούς μισούσαν, ο Ρούζβελτ και ο Ρίγκαν απευθύνονταν στον αμερικανικό λαό ως σύνολο και προσπάθησαν να προσελκύσουν το κέντρο. Ο Τραμπ, αντίθετα, έχει προσελκύσει κυρίως τη μειοψηφία που τον ψήφισε. Ο λόγος της ορκωμοσίας του ακούγονταν σαν ομιλία προεκλογικής εκστρατείας. Και, αφού ανέλαβε τα καθήκοντά του, μια σειρά από ψευδείς δηλώσεις και προκλητικά εκτελεστικά διατάγματα μείωσαν την αξιοπιστία του ως προς το κέντρο, αλλά την ενίσχυσαν στη βάση του.
Οι επικοινωνιακές δεξιότητες του Τραμπ διαμορφώθηκαν στον κόσμο των τηλεοπτικών ριάλιτι, όπου εξωφρενικές και προκλητικές δηλώσεις ψυχαγωγούν το κοινό και ενισχύουν την τηλεθέαση. Χρησιμοποιούσε αυτήν την τακτική κατά τις προκριματικές εκλογές των Ρεπουμπλικάνων για να κερδίσει την προσοχή μέσα σε μια πολυπληθή ομάδα 17 υποψηφίων. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, ο Τραμπ έλαβε δωρεάν τηλεοπτική διαφήμιση ισοδύναμη με 2 δισεκατομμύρια δολάρια, καταπνίγοντας την 100 εκατομμυρίων δολαρίων πληρωμένη διαφήμιση του Ρεπουμπλικάνου αντιπάλου του Τζεμπ Μπους.
Έτσι, πολλοί παρατηρητές περίμεναν από αυτόν να έχει ως στόχο το πολιτικό κέντρο στα μηνύματά του όταν ανέλαβε καθήκοντα. Αλλά ο Τραμπ, για άλλη μια φορά, διέψευσε τις προσδοκίες και συνέχισε να στοχεύει στους βασικούς ψηφοφόρους του (που πριν αποκαλούνταν Δημοκρατικοί του Ρίγκαν) και στους Ρεπουμπλικάνους από το Tea Party.
Ο Τραμπ αποδείχθηκε επίσης αντισυμβατικός ως προς την επιλογή του στα μέσα επικοινωνίας. Οι νέες τεχνολογίες ανοίγουν νέες ευκαιρίες. Ο Ρούζβελτ χρησιμοποιούσε με προσοχή δημόσιες άτυπες συζητήσεις που γινόντουσαν εφικτές από ραδιοφωνικές εκπομπές. Ο Ρίγκαν ήταν ειδικός στις προγεγραμμένες δραματοποιημένες ομιλίες στην τηλεόραση. Το προσωπικό του Ρίγκαν στον Λευκό Οίκον κρατούσε τα μηνύματα της κυβέρνησης επικεντρωμένα στο κύριο θέμα της ημέρας ή της εβδομάδας. Ο Τραμπ χρησιμοποιούσε το twitter, μαζί με την κυριαρχία του στην καλωδιακή τηλεόραση, για να υπερισχύσει των αντιπάλων του και του Τύπου, ώστε να κατευθύνει τη δημόσια ατζέντα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας.
Προς έκπληξη πολλών, ο Τραμπ συνέχισε αυτήν την πρακτική και στον Λευκό Οίκο. Η χρήση του twitter δεν ήταν κάτι καινούργιο- ο Ομπάμα είχε έναν καλά επανδρωμένο λογαριασμό- αλλά η προσωπική εμπλοκή του Τραμπ εγείρει ερωτήματα για το πώς θα διαχειριστεί την θύελλα πολιτικής από τον Λευκό Οίκο και πώς θα εκφράσει πολύπλοκα πολιτικά ζητήματα (όπως τα πυρηνικά όπλα) σε 140 χαρακτήρες. Αλλά, ως ένα μέσο για να επικοινωνεί με τη βάση του και να κρατάει την προσοχή επικεντρωμένη στον ίδιο, η κυβέρνηση μέσω του twitter τού επέτρεψε να τραβήξει περισσότερο την προσοχή από ότι το Κογκρέσο και ο Τύπος.
Η πολιτική επικοινωνία αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, και υπάρχουν πολλοί τρόποι για να επικοινωνείς αποτελεσματικά. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν σχολεία ρητορικής για να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους για τις συνελεύσεις. Ο Κικέρων ξεχώρισε στη ρωμαϊκή Σύγκλητο μετά τις σπουδές του στη ρητορική. Ο Γούντροου Ουίλσον δεν ήταν ένας ταλαντούχος μαθητής ως παιδί, αλλά πέτυχε στο να μάθει μόνος του ρητορική, γιατί την θεωρούσε απαραίτητη για την ηγεσία. Ο Ουίστον Τσώρτσιλ συχνά απέδιδε την επιτυχία του στην επιδεξιότητά του στην αγγλική γλώσσα. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ο νεότερος επωφελήθηκε από το γεγονός ότι μεγάλωσε με μια αφροαμερικάνικη εκκλησιαστική παράδοση πλούσια σε ρυθμούς του προφορικού λόγου.
Για κάποιους είναι πιο εύκολο από ό,τι για κάποιους άλλους. Ο Μάριο Κουόμο, πρώην Κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, μια φορά σύγκρινε τον Μπιλ με τη Χίλαρι Κλίντον: «Αυτή είναι πιο Μεθοδίστρια και αυτός πιο θεατρικός».
Η τέχνη του προφορικού λόγου και η ρητορική, όμως, δεν είναι οι μόνες μορφές αποτελεσματικής πολιτικής επικοινωνίας. Τα μη λεκτικά σχήματα αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο επίσης. Κάποιοι εμπνευσμένοι ηγέτες δεν ήταν μεγάλοι ρήτορες- όπως ο Μαχάτμα Γκάντι. Αλλά ο συμβολισμός του απλού ρουχισμού και του τρόπου ζωής του Γκάντι μιλούσαν περισσότερο από τα λόγια του. Αν συγκρίνεις αυτές τις εικόνες με φωτογραφίες του νέου, ανασφαλή Γκάντι ντυμένου ως τυπικός βρετανός δικηγόρος, μπορείς να δεις πόσο καλά είχε καταλάβει τη συμβολική επικοινωνία.
Έτσι κάνει και ο Τραμπ, με τον δικό του τρόπο. Σκεφτείτε το κόκκινο καπέλο του μπέιζμπολ στην εκστρατεία του με το σύνθημα «Κάνε την Αμερική Ξανά Μεγάλη», καθώς και την εμμονή του για τις φίρμες όταν ήταν ένας επιχειρηματίας και τη χρήση του twitter.
Αλλά, εκτός από την επικοινωνία με απομακρυσμένα ακροατήρια μέσω της ρητορικής και των συμβόλων, οι ηγέτες πρέπει να μπορούν να επικοινωνούν ένας προς έναν ή σε μικρές ομάδες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η στενή επικοινωνία είναι πιο σημαντική από τη ρητορική. Η οργανωτική ικανότητα- η ικανότητα να προσελκύσεις και να διευθετήσεις ένα αποτελεσματικό υπουργικό συμβούλιο- είναι δύσκολο να συνδυαστεί με την κυβέρνηση από το twitter. Ο Χάρι Τρούμαν ήταν ένας μέτριος ρήτορας, αλλά αντιστάθμισε την έλλειψη δημόσιας ρητορικής του προσελκύοντας και διευθύνοντας επιδέξια ένα επιτυχημένο σύνολο συμβούλων.
Το να δίνεις το σωστό παράδειγμα είναι μια άλλη κρίσιμη μορφή επικοινωνίας για τους ηγέτες. Προβλέποντας μια δύσπιστη αντίδραση από το κοινό όταν η Σιγκαπούρη αύξησε τον μισθό των κυβερνητικών αξιωματούχων το 2007, ο πρωθυπουργός Λι Σιεν Λουνγκ ανακοίνωσε ότι θα αποποιηθεί της αύξησης για τον εαυτό του. Από συμβολικής πλευράς σχετικά με τις συγκρούσεις συμφερόντων, ο Τραμπ ακόμα δεν έχει κατακτήσει την τέχνη της πολιτικής επικοινωνίας.
Μέχρι στιγμής, ο Τραμπ έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματικός στην πολιτική επικοινωνία από ότι περίμεναν οι επικριτές του. Αλλά το αν μπορεί να έχει και μακροπρόθεσμη επιτυχία με την αντισυμβατική προσέγγισή του είναι ένα από τα μεγάλα ζητήματα που αντιμετωπίζει η προεδρία του.
*Ο Joseph S. Nye είναι πρώην αναπληρωτής υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ και επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Πληροφοριών. Σήμερα είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ
Το TPP είναι επίσημος συνεργάτης του Project Syndicate στην Ελλάδα