της Φραγκίσκας Μεγαλούδη
Οι βορειοκορεατικές αρχές ισχυριστήκαν ότι η κλοπή του υλικού ήταν μέρος «τελετής μύησής» του από την CIA με σκοπό αργότερα να προβεί σε πράξεις κατασκοπείας. Ο φοιτητής καταδικάστηκε σε 15 χρόνια καταναγκαστικά έργα- μια ποινή που δίνεται συχνά σε ξένους όταν συλλαμβάνονται αλλά την οποία σχεδόν ποτέ κανείς δεν έχει εκτίσει, καθώς οι ξένοι κρατούμενοι μεταφέρονται σε ειδικό χώρο κράτησης όπου και παραμένουν κατά μέσο όρο 1 με 3 χρόνια μέχρι να απελευθερωθούν. Οι συλλήψεις των ξένων επισκεπτών στη Βόρεια Κορέα παραμένουν σπάνιες και σε κάθε περίπτωση είναι αποτέλεσμα παράβασης του νόμου. Δεν γίνονται δηλαδή συλλήψεις χωρίς να έχει υπάρξει παραβίαση αν και είναι συζητήσιμο κατά πόσο η ποινή που δίνεται αναλογεί στη σοβαρότητα της πράξης. Συνήθως οι ποινές σχετίζονται με τη διάδοση της Βίβλου, κάτι που αποτελεί σοβαρή παραβίαση του ποινικού κώδικα της Βόρειας Κορέας και επιφέρει πολύ βαριές ποινές. Κάθε ξένος ταξιδιώτης που θα επισκεφθεί την χώρα, ενημερώνεται ότι ο προσηλυτισμός και η κατοχή της Βίβλου ισοδυναμεί με πολυετή ποινή φυλάκισης και καλείται να το λάβει υπόψη.
Τι συνέβη όμως και η περίπτωση του νεαρού αμερικανού είχε αυτή την τραγική κατάληξη; Ο Otto Warmbier καταδικάστηκε και οδηγήθηκε στις φυλακές τον Γενάρη του 2016 και δύο μήνες μετά, τον Μάρτιο, πέφτει σε κώμα, στο οποίο παρέμεινε επί ένα χρόνο. Η οικογένειά του δεν γνώριζε την κατάστασή του από την αρχή, οι αμερικανικές αρχές όμως είχαν ενημερωθεί και είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια απελευθέρωσης του νεαρού για ανθρωπιστικούς λόγους. Οι διπλωματικές επαφές απέδωσαν καρπούς και ο άτυχος Otto απελευθερώθηκε από τις βορειοκορεατικές αρχές στις 13 Ιουνίου σε κωματώδη κατάσταση.
Αν και πολλά έχουν γραφτεί, το μόνο γεγονός παραμένει ότι ο αμερικανός παραβίασε ένα νόμο και του επιβλήθηκε μια ποινή τελείως δυσανάλογη με το αδίκημα που διέπραξε, ενώ η σύλληψή του χρησιμοποιήθηκε από τη Βόρεια Κορέα ως μέσο πολιτικής διαπραγμάτευσης. Χωρίς να είναι ο πρώτος ξένος που συλλαμβάνεται- στις φυλακές της χώρας βρίσκονται τρεις αμερικανοί υπήκοοι με κορεατική καταγωγή – είναι η πρώτη φορά που ξένος συλληφθέντας πεθαίνει ύστερα από φυλάκιση στη χώρα. Η κωματώδης κατάσταση σύμφωνα με το ιατρικό πόρισμα, οφείλεται σε παρατεταμένη έλλειψη οξυγόνου στον εγκέφαλο και ο νεαρός όταν έφθασε στις ΗΠΑ είχε ελάχιστες έως καθόλου πιθανότητες ανάκαμψης.
Οι βορειοκορεατικές αρχές εξέδωσαν ανακοίνωση για την υγεία του νεαρού και ισχυρίστηκαν ότι ο αμερικανός έπαθε αλλαντίαση. Ενώ ακόμα υπέφερε από την τοξίνη, του δόθηκε ένα υπνωτικό χάπι με αποτέλεσμα να πέσει σε κώμα και να μη συνέλθει ποτέ. Οι γιατροί που ανέλαβαν την φροντίδα του Otto στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι δεν υπήρχαν σημάδια βασανισμού, χτυπήματα, κατάγματα ή οτιδήποτε που να δηλώνει κακομεταχείρισή του και να εξηγεί την κωματώδη κατάσταση. Δεν βρέθηκαν ίχνη αλλαντίασης αλλά, σύμφωνα με το ιατρικό ανακοινωθέν των θεραπόντων γιατρών του, αυτή θα ήταν αδύνατον να φανεί ένα χρόνο μετά.
Παραμένει μυστήριο τι συνέβη και ενώ η νεκροψία θα μπορούσε να δώσει κάποιες απαντήσεις σχετικά με το τι έπαθε και τι θεραπεία του δόθηκε στη Βόρεια Κορέα, η οικογένεια του Warmbier ανακοίνωσε την Τρίτη ότι αρνείται την αυτοψία και δεν θα δεχτεί άλλη διερεύνηση των αιτιών του θανάτου του παιδιού τους.
Πολλά μπορεί να υποθέσει κάποιος, σε κάθε περίπτωση όμως ο θάνατος του νεαρού σχετίζεται με τις συνθήκες κράτησής του. Σε τελική ανάλυση οι αρχές της χώρας που συλλαμβάνουν έναν πολίτη ευθύνονται για την κατάστασή του και η Βόρεια Κορέα είναι υπεύθυνη για ό,τι συνέβη στον φοιτητή. Τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν βασανίστηκε, αλλά δηλώνουν επίσης ότι δεν του παρασχέθηκε η απαραίτητη ιατρική υποστήριξη όταν την είχε ανάγκη. Ακόμα και αν υπέφερε από αλλαντίαση- μια τοξίνη που εισέρχεται στο σώμα είτε από ανοιχτή πληγή είτε από χαλασμένο φαγητό- δεν του δόθηκε το αντίδοτο εγκαίρως. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι έπαθε κάποια μόλυνση (οι γιατροί στις ΗΠΑ ανέφεραν ότι μπορεί η κατάστασή του να οφείλεται σε νεφρική ανεπάρκεια ύστερα από κάποια λοίμωξη) δεν του παρασχέθηκε η κατάλληλη αγωγή.
Το γιατί παραμένει ανεξήγητο. Ήταν αδιαφορία; Ιατρικό λάθος; Μήπως ήταν ο νεαρός στην απομόνωση και δεν πρόσεξαν την κατάστασή του εγκαίρως; Μήπως κάποιος δεσμοφύλακας στην προσπάθεια να τον «συνετίσει» τον υπέβαλε σε εικονικό πνιγμό με αποτέλεσμα να προκληθεί έλλειψη οξυγόνου στον εγκέφαλο και να πέσει σε κώμα; Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να φανεί από την νεκροψία. Εάν όμως συνέβη, δεν θα ήταν κυβερνητική διαταγή για τον απλούστατο λόγο ότι η Βόρεια Κορέα δεν είχε απολύτως τίποτα να κερδίσει από τον βασανισμό και τον θάνατο του συγκεκριμένου φοιτητή. Αντιθέτως οι ξένοι κρατούμενοι χρησιμοποιούνται ως μέσο διαπραγμάτευσης, μεταφέρονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους και τους παρέχεται καλύτερο φαγητό από ό,τι δίνεται στους ντόπιους. Οι βορειοκορεατικές αρχές θέλουν με αυτό τον τρόπο να δείξουν ότι δεν υπάρχουν παραβιάσεις στις φυλακές τους και χρησιμοποιούν τους ξένους κρατούμενους ως μέσο προπαγάνδας. Αυτό έχει πιστοποιηθεί και από όσους κρατούμενους απελευθερώθηκαν κανείς εκ των οποίων δεν ανέφερε βασανισμό και κακομεταχείριση. Η Βόρεια Κορέα έχει πολλά να χάσει από τον θάνατο του νεαρού, τόσο σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο όσο και σε οικονομικό. Ήδη τα μεγαλύτερα τουριστικά πρακτορεία ανακοίνωσαν ότι δεν θα μεταφέρουν αμερικανούς τουρίστες στη χώρα, κάτι που θα αποφέρει πλήγμα σε μια οικονομία που στηρίζει ένα μέρος του εισοδήματος στους ξένους τουρίστες. Μέσα σε όλη αυτή την τραγωδία, το μόνο θετικό είναι ότι ο θάνατος του φοιτητή ίσως υποχρεώσει το καθεστώς της χώρας να απελευθερώσει τους άλλους 3 αμερικανούς, είτε σε μια κίνηση καλής θέλησης είτε για να δείξει ότι δεν κακομεταχειρίζεται τους κρατούμενους, υποχρεώνοντάς τους πρώτα να κάνουν μια δημόσια δήλωση.
Η τραγική κατάληξη του νεαρού φοιτητή επαναφέρει το φλέγον θέμα των πολιτικών κρατουμένων στη χώρα και δείχνει ακόμα μια φορά την άγνοια που υπάρχει σχετικά με το τι πραγματικά συμβαίνει στις φυλακές της χώρας. Όσα έχουν γραφτεί κατά καιρούς δεν είναι παρά υποθέσεις και κανείς δεν γνωρίζει ούτε τον αριθμό των κρατουμένων ούτε τις συνθήκες κράτησης. Στοιχεία και αριθμοί αλλάζουν ανάλογα με την πηγή. Τον Οκτώβριο του 2009, η κυβέρνηση της Νότιας Κορέας υποστήριξε ότι 150 με 200.000 πολιτικοί κρατούμενοι κρατούνταν σε έξι πολιτικές φυλακές, και η νοτιοκορεατική Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη (Βόρεια) Κορέα, μιλούσε για 200.000. Τα νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός αυτός μειώθηκε στο μισό. Έκθεση που δημοσίευσε το Κορεατικό Ινστιτούτο για την Ενοποίηση (ΚΙΝU) στις 17 Ιουνίου 2014, κατεβάζει τον αριθμό των πολιτικών κρατουμένων σε 80 με 120.000 χιλιάδες, σημειώνοντας παράλληλα ότι το στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων Hoeryong έκλεισε. Η έκθεση στηρίζει τα στοιχεία της σε συνεντεύξεις με πρώην αντιφρονούντες. Η Αμερικανική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Βόρεια Κορέα αμφισβητεί αυτή τη μείωση και αναφέρει σε δική της έκθεση ότι οι πολιτικοί κρατούμενοι είναι τουλάχιστον 130.000, αριθμό τον οποίο αναφέρει και η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας το 2013. Το πόσοι ακριβώς είναι λοιπόν μάλλον θα αργήσουμε πολύ να το μάθουμε. Γεγονός πάντως παραμένει ότι ο αριθμός μειώθηκε αν και οι συνθήκες κράτησης παραμένουν μυστήριο. Διεθνείς οργανώσεις δεν μπορούν να επισκεφτούν τις φυλακές και ακόμα και τα Ηνωμένα Έθνη που έχουν γενικά πολύ καλή πρόσβαση στη χώρα, αποκλείονται από τις επαρχίες Jagging και Ryanggang, στα ορεινά σύνορα με την Κίνα, χωρίς να δίνεται καμία εξήγηση της απαγόρευσης. Οι συνήθεις υποθέσεις είναι είτε ότι πρόκειται για περιοχές με ευαίσθητες στρατιωτικές εγκαταστάσεις είτε με στρατόπεδα συγκέντρωσης
Αναμφισβήτητα η Βόρεια Κορέα δεν είναι η μόνη χώρα με πολιτικούς κρατούμενους, ούτε η μόνη χώρα όπου οι συνθήκες κράτησης είναι άγνωστες. Ξένοι κρατούμενοι έχουν υποστεί βασανιστήρια και έχουν πεθάνει σε πολλές φυλακές, από την Αφρική μέχρι την Μέση Ανατολή και την ΝΑ Ασία, αλλά αυτό δεν αναιρεί τις ευθύνες της Βόρειας Κορέας για το θάνατο ενός 22χρονου παιδιού, ούτε δικαιολογεί σε καμία χώρα τον βασανισμό κρατουμένων. Ο θάνατος του φοιτητή θα χρησιμοποιηθεί πολιτικά ως αφορμή για νέες εντάσεις και απειλές, αν και ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο τι θα κάνει η αμερικανική ηγεσία, ιδίως από τη στιγμή που η οικογένεια αρνήθηκε την νεκροψία και επομένως τίποτα δεν μπορεί να διερευνηθεί περαιτέρω για το θάνατο του παιδιού. Αυτό όμως που πρέπει να συγκρατήσει κάποιος, είναι ότι η πολεμική ρητορική και η εκδίκηση δεν προωθεί ανθρώπινα δικαιώματα ούτε εξασφαλίζει την υγεία και τη ζωή των πολιτικών κρατουμένων. Αντιθέτως εκμηδενίζει κάθε ελπίδα να στηριχτούν εκείνοι που υποφέρουν. Και η σύγχρονη ιστορία το έχει αποδείξει αυτό πολλές φορές.