της Δανάης Καρυδάκη

Ένα από τα πυρηνικά ερωτήματα στη φιλοσοφία της γλώσσας είναι εάν οι λέξεις ερμηνεύονται με τον ίδιο τρόπο από τον πομπό και τον δέκτη τους. Αν και η απάντηση είναι κατά κανόνα αρνητική, ειδικά η γλώσσα που χρησιμοποιείται στη χάραξη πολιτικής μοιάζει να είναι γεμάτη από κούφια σύμβολα ή, κατά το λαϊκότερον, άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε.

Πάρτε για παράδειγμα την ερώτηση που κατέθεσε στην ολλανδική βουλή στις 19 Ιουνίου o ηγέτης του ακροδεξιού ‘Κόμματος για την Ελευθερία’ Γκερτ Βίλντερς προς τον Ολλανδό υπουργό Οικονομικών και επικεφαλής του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ με αφορμή την απόφαση για εκταμίευση δόσης ύψους 8,5 δις ευρώ προς την Ελλάδα:

«Συμφωνείτε πως δεν μπορεί κανείς να ξοδεύει όλα του τα λεφτά σε σουβλάκι και ούζο και μετά να ζητά βοήθεια

Στη φράση αυτή υπονοείται ότι οι Έλληνες ξόδεψαν όλα τους τα χρήματα σε «σουβλάκι και ούζο» και όταν ξέμειναν από ρευστό αποτάθηκαν στις φιλάνθρωπες χώρες της Ευρωζώνης ούτως ώστε να τους εξασφαλίσουν την επ’ άπειρον κατανάλωση τούτων των αγαθών. Ούτε αποπληρωμή χρέους προς τις ίδιες τις χώρες της Ευρωζώνης, ούτε ληξιπρόθεσμες οφειλές δημοσίου, ούτε –Θου κύριε— καταβολή κουτσουρεμένων μισθών και συντάξεων. Μόνο 450 εκατομμύρια καραφάκια ούζου πολυτελείας και 2 δις πιτόγυρα, ya mas!

Πριν αρχίσει κανείς να διαμαρτύρεται για το εξόφθαλμο γεγονός ότι ουδείς καθαρόαιμος Έλλην που σέβεται τον εαυτό του δεν θα συνδύαζε ποτέ το σουβλάκι με το ούζο, καθ’ ότι το πρώτο πάει, ως γνωστόν, με κοκακόλα λάιτ και το δεύτερο με χταποδάκι στα κάρβουνα, ας αναλογιστούμε ότι έχουμε να κάνουμε με έναν φασίζοντα εθνικολαϊκιστή από αυτούς που ευδοκιμούν εσχάτως στη Γηραιά Ήπειρο. Ακροδεξιός είναι, ρατσιστικά θα τα λέει ο άνθρωπος. Έλα όμως που εκτός από τους ακροδεξιούς μάς έχουν προκύψει και κάτι ακροκεντρώοι, ντόπιοι και εισαγόμενοι, που κάνουν τη θεωρία των δύο άκρων να φαντάζει ελκυστικότερη από ποτέ (με δεδομένο ότι βρίσκονται αυτοί στο ένα άκρο του).

Για να μην αλλάξουμε χώρα, θυμηθείτε την περίφημη δήλωση που έκανε ο Ντάισεμπλουμ στη γερμανική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung πριν από μερικούς μήνες:

«Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ, οι χώρες του Βορρά έδειξαν αλληλεγγύη στις χώρες που επηρεάστηκαν από την κρίση. Ως σοσιαλδημοκράτης, αποδίδω εξαιρετική σημασία στην αλληλεγγύη. [Όμως] έχεις και υποχρεώσεις. Δεν μπορείς να σπαταλάς όλα σου τα χρήματα σε ποτά και γυναίκες και μετά να ζητάς υποστήριξη».

Για αρχή έχουμε την «κρίση του ευρώ». Πώς λέμε «κρίση μέσης ηλικίας», «κρίση κολικού νεφρού», «κρίση με πιάνει κρίση»; Είναι μια κρίση μεμονωμένη, μια κρίση ενός νομίσματος που μπήκε στην εφηβεία του και άρχισε να αναπτύσσει υπαρξιακά ερωτήματα και ανεπιθύμητη τριχοφυΐα, μια κρίση ανεξάρτητη από τα οικονομικά συστήματα εξουσίας που διέπουν τα κράτη εντός (και εκτός) της Ευρωζώνης, ανεξάρτητη από την ίδια τη δομή παραγωγής εργασιακών σχέσεων, ανεξάρτητη από τις κοινωνικές ανισότητες που αναπαράγονται μέσω συγκεκριμένων πολιτικών. Είναι η αυθύπαρκτη και αυτόφωτη «κρίση του ευρώ» και ο νοών νοείτω.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Ντάισελμπλουμ, σε αυτή την «κρίση του ευρώ» υπάρχει ξεκάθαρος γεωγραφικός προσδιορισμός, τουλάχιστον κατά το ήμισυ: «οι χώρες του Βορρά». Ποιες είναι όμως οι χώρες του Βορρά; Πόθεν κρατά η σκούφια τους; Ως γνωστόν, τα σημεία του ορίζοντα βοηθούν τους περιπλανώμενους ταξιδιώτες να βρουν τον δρόμο τους ως προς κάτι. Για παράδειγμα, ο νομός Γρεβενών είναι βόρεια του νομού Τρικάλων. Η Σρι Λάνκα είναι νότια της Ινδίας. Το Τέξας δυτικά της Λουιζιάνα και η Αίγυπτος ανατολικά της Λιβύης. Οι χώρες του Βορρά, δηλαδή της βόρειας Ευρωζώνης, που δεν είναι άλλωστε καν γεωγραφικός προσδιορισμός, ποιες είναι άραγε; Ως προς ποιο κέντρο ορίζονται; Η Ολλανδία ας πούμε, ιδιαίτερη πατρίδα του Ντάισελμπλουμ και του Βίλντερς, βρίσκεται μεν βορειότερα του Βελγίου, νοτιότερα δε της Νορβηγίας (η οποία όχι μόνο δεν είναι κράτος-μέλος της Ευρωζώνης αλλά ούτε καν της ΕΕ). Έστω όμως, για χάρη του διαλόγου, ότι οι «χώρες του Βορρά» ορίζονται με βάση το γεωγραφικό κέντρο της ευρωπαϊκής ηπείρου (και ουχί Ευρωζώνης), δηλαδή τις πάλαι ποτέ χώρες-σιδηροδρόμους Τσεχοσλοβακία και Αυστροουγγαρία. Είναι άραγε οι βορειοανατολικές χώρες της Βαλτικής, όπως π.χ. η Λετονία, εξίσου «χώρες του Βορρά», με τις βορειοδυτικές χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία; Τι γίνεται με την περίπτωση της Ιρλανδίας που αν και βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Ευρώπης, εν τούτοις δύσκολα θα κατατασσόταν στις «χώρες του Βορρά» σύμφωνα με τον ορισμό του κύριου Ντάισελμπλουμ; Την Ιταλία πάλι, πού την πας; Φυσάει ο βορειοευρωπαϊκός αέρας του Μιλάνου στα στενά του Παλέρμο; Με άλλα λόγια, μήπως ο όρος «χώρες του Βορρά» δεν είναι γεωγραφικός αλλά πολιτισμικός (αν όχι βιολογικός) προσδιορισμός που κρύβει μέσα του αιώνες γαλουχίας στο ρατσιστικό αφήγημα του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού και στις θεωρίες περί ανώτερων και κατώτερων εθνών και φυλών;

Και ερχόμαστε στην ουσία της πρότασης Ντάισελμπλουμ, την «αλληλεγγύη» που υποτίθεται ότι επέδειξαν οι «χώρες του (πολιτισμικού-βιολογικού) Βορρά» προς τις χώρες που επηρεάστηκαν από την «κρίση του ευρώ», οι οποίες δια της εις άτοπον απαγωγής ανήκουν στον «πολιτισμικό-βιολογικό Νότο». Η αλληλεγγύη είναι μια έννοια δύσκολη να τη συλλάβει κανείς και ακόμα πιο δύσκολη αν αποφασίσει να την κάνει πράξη. Απαιτεί τη στήριξη του διπλανού ισότιμα, οριζόντια, αδερφικά, συντροφικά αν το θέλετε, επειδή αύριο θα είσαι εσύ στη θέση του. Απαιτεί επίσης και την αποδοχή της διαφορετικότητάς του, την ισότιμη σύνδεση μέσα από τη διαφορετικότητα και όχι την προσδοκία ομογενοποίησης. Δεν ισούται με τη φιλανθρωπία, δηλαδή την προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών από μια θέση εξουσίας σε κάποιον κατώτερο, καθώς αυτή εμπεριέχει εν τη γενέσει της το στοιχείο του οίκτου αλλά και πλείστα ανταλλάγματα για τον φιλόπτωχο ευεργέτη, από φοροαπαλλαγές και αδριάντες μέχρι την εξασφάλιση μιας θέσης στον εκάστοτε παράδεισο. Επίσης, η αλληλεγγύη σίγουρα δεν ισούται με το «σου δανείζω λεφτά για να μην καταρρεύσει το δικό μου τραπεζικό σύστημα με την υποχρεωτική δέσμευση σε σκληρά μέτρα λιτότητας που θα διαλύσουν την εργατική και μέση τάξη σου».

Οι λέξεις κενές νοήματος στην πρόταση του Ντάισελμπλουμ φτάνουν, ίσως, στο αποκορύφωμά τους με τον αυτοπροσδιορισμό του ως «σοσιαλδημοκράτη». Για να μην τον αδικούμε βέβαια, ο όρος «σοσιαλδημοκρατία» έχει χάσει προ πολλού το νόημα που κάποτε είχε τόσο στην Ευρώπη του Βορρά όσο και του Νότου. Εν συντομία, η σοσιαλδημοκρατία ξεκίνησε σαν μια πολιτική και οικονομική ιδεολογία που υποστήριζε την ειρηνική μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό, σε αντίθεση με την ορθόδοξη μαρξιστική θέση που υποστήριζε πως αυτή η μετάβαση μπορεί να λάβει χώρα μόνο μέσα από την επανάσταση. Στα μέσα του 20ού αιώνα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα απέρριψαν σταδιακά τον απώτερο στόχο του σοσιαλισμού και υιοθέτησαν το μοντέλο της μεικτής οικονομίας, που υποστήριζε μεν το ατομικό δικαίωμα στην ιδιοκτησία αλλά και τον ισχυρό κρατικό παρεμβατισμό με την κρατικοποίηση υπηρεσιών όπως η παροχή ηλεκτρισμού, νερού, σιδηροδρομικού δικτύου, το κράτος πρόνοιας με δωρεάν υγεία και παιδεία για τους πολίτες και τη διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων. Στα τέλη πια του 20ού αιώνα και σίγουρα στις αρχές του 21ου με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, σοσιαλδημοκρατικά κόμματα όπως το πολυχρονεμένο μας ΠΑΣΟΚ, το Labour Party στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Parti Socialiste στη Γαλλία, το SPD στη Γερμανία και το κόμμα του κύριου Ντάισελμπλουμ στην Ολλανδία Partij van de Arbeid, υιοθέτησαν, το ένα μετά το άλλο, το νεοφιλελεύθερο δόγμα των ιδιωτικοποιήσεων, της κατάργησης των συλλογικών εργασιακών δικαιωμάτων, της διάλυσης της δωρεάν υγείας και παιδείας και, φυσικά, της πολιτικής περικοπών και λιτότητας. Κι αποχαιρέτα την, τη σοσιαλδημοκρατία που χάνεις.

Όλα τούτα ήταν, φυσικά, πταίσματα μπροστά στην αντίδραση που έλαβε η φράση του «Δεν μπορείς να σπαταλάς όλα σου τα χρήματα σε ποτά και γυναίκες». Δεν θα ξεκινήσω από το προφανές. Θα ξεκινήσω από το βασικό μάθημα οικονομίας από το οποίο μάλλον έκανε κοπάνα ο κύριος Ντάισελμπλουμ στο πανεπιστήμιο του Wageningen (και του ‘μεινε μάλλον κουσούρι αργότερα και στο πανεπιστήμιο του Cork στην Ιρλανδία, αυτή τη βορειονότια χώρα, από όπου δήλωνε ψευδώς ότι πήρε πτυχίο).

Ο Κωστάκης έχει στο καλάθι του 5 δραχμές. Δίνει 3 δραχμές για ποτά και 2 για γυναίκες. Πόσες δραχμές είχε ζημία η οικονομία της χώρας; Και ναι η απάντηση είναι, ω προ εκπλήξεως, 0 δραχμές, καθώς τις δραχμές που ξόδεψε ο Κωστάκης τις έβαλαν στα καλάθια τους ο ιδιοκτήτης του μπαρ-κολαστηρίου και η γυναίκα (για ποικίλες χρήσεις στις οποίες θα υπεισέλθουμε λίαν συντόμως). Να έλεγε πόσα χρήματα ξόδεψε ο Κωστάκης (ο Σημίτης, ο Καραμανλής και πάει λέγοντας) σε εξοπλιστικά να το καταλάβω. Αλλά σε ποτά; Μια πρόχειρη ματιά στην κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλ στις χώρες της ευρωζώνης, δείχνει – όπως είναι και το αναμενόμενο – ότι συνήθως όσο πιο βόρειες (γεωγραφικά) είναι οι χώρες και άρα πιο ψυχρό το κλίμα, τόσο μεγαλύτερη η κατανάλωση αλκοόλ, με πρωταθλήτριες τη Λιθουανία και τη Σλοβακία.

Μάλλον ο Νότος δεν ξόδεψε τα λεφτά του λοιπόν στα ποτά, όπως μάλλον δεν τα ξόδεψαν και οι Έλληνες σε ούζο και σουβλάκι, που και αν τα ξόδευε, δηλαδή, πάλι ισοζύγιο θα είχαμε. Μήπως τελικά τα ξόδεψε σε γυναίκες; Σε αυτά τα αδηφάγα αμαρτωλά και βρώμικα πλάσματα που όλη μέρα κάθονται με το ένα πόδι πάνω στ' άλλο και σπαταλούν τα τίμια και ιδροκοπημένα λεφτά των ανδρών σε γούνες, χρυσαφικά, μπραζίλιαν μπικίνι, πεντικιούρ, μανικιούρ υβριδικό, πλαστικές στήθους, μπότοξ, ψηλοτάκουνα, φρύδια σχήμα, φρύδια συντήρηση, βαφή ρίζας και ανταύγειες, λογαριασμούς κινητών για να σχολιάζουν με τις υπόλοιπες αργόσχολες φίλες τους τις νέες τάσεις της μόδας, διαιτολόγους, κρέμες νυκτός, κραγιόν σε όλα τα χρώματα, νυφικά γιατί βρήκαν επιτέλους κάποιον να τις αποκαταστήσει να μη μείνουν στο ράφι, τεστ εγκυμοσύνης, σερβιέτες, ταμπόν, σπρέι πιπεριού, μαθήματα αυτοάμυνας, κονσίλερ για κάλυψη γρονθοκοπημένων ματιών, χάπια της επόμενης μέρας, ταξί για να μην περπατάνε μόνες στα σκοτάδια, γάλα σε σκόνη για να μην βγάλουν οι ξεδιάντροπες το στήθος έξω να θηλάσει το μωρό, ψώνια στο σούπερ μάρκετ γιατί το αφεντικό τις απέλυσε επειδή δεν του καθόντουσαν, πιάνο, γαλλικά, μπαλέτο και καλούς τρόπους μην βγούνε τίποτα φεμινίστριες, αγάμητες λεσβίες και τρέχουμε και δεν φτάνουμε.

Η γλώσσα, λοιπόν, του κύριου Ντάισελμπλουμ και πολλών άλλων ακροκεντρώων ομοιδεατών του, είναι γεμάτη από λέξεις που άλλα λένε κι άλλα εννοούν. Αν τον αφήναμε ελεύθερο ίσως και να τα τακίμιαζε με τον συμπατριώτη του τον Βίλντερς και να αναφωνούσε με παρρησία:

«Κατά τη διάρκεια της κρίσης του καπιταλισμού, οι ανώτερες φυλετικά και εθνικά χώρες κοίταξαν να σώσουν το τομάρι τους. Ως νεοφιλελεύθερος, αποδίδω εξαιρετική σημασία στον φιλοτομαρισμό. [Όμως] έχεις και υποχρεώσεις. Δεν μπορείς να λες ότι είσαι νεοφιλελεύθερος και να μην υποστηρίζεις ταυτόχρονα και τον ρατσισμό και τον μισογυνισμό».

Τον νου σας λοιπόν φασίζοντες ακροκεντρώοι, σας πήραμε χαμπάρι και πίνουμε ούζο στην υγειά της αποδόμησής σας.