της Bianka Vida για το Political Critique

Το 1975, οι γυναίκες δεν αναφέρονταν μόνο από τους δημοφιλέστερους πολιτικούς στις εκστρατείες τους, ήταν επίσης ενεργοί παράγοντες στη διαδικασία του δημοψηφίσματος, προωθώντας σε μεγάλο βαθμό την «Ψήφο του Ναι» στην ΕΕ.

Επιπλέον, η Ευρώπη χρειαζόταν γυναίκες. Χρειαζόταν τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας στο όνομα της ισότητας και της ελευθερίας. Σήμερα, ακούμε για την εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων για τους εργαζόμενους στο όνομα της ενοποίησης ολόκληρου του έθνους χωρίς καμία συγκεκριμένη αναφορά στις γυναίκες και τα ακριβή πολιτικά μέσα και προληπτικά μέτρα για την εξασφάλιση της ισότητας τους μετά το Brexit. Σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο κοινωνικo-πολιτικo-οικονομικό πλαίσιο, στην εποχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και του Brexit, τι ήττες έχουν γνωρίσει τα δικαιώματα των γυναικών; 

Και κατά τις διαπραγματεύσεις για το δημοψήφισμα του 2016 και στις γενικές προεκλογικές εκστρατείες, οι πιθανές συνέπειες του Brexit για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων δεν παρουσιάστηκαν στον πολιτικό διάλογο και στα μέσα ενημέρωσης. Πιο ανησυχητικές είναι οι εκθέσεις που δείχνουν ότι από το δημοψήφισμα του 2016, ο λόγος μίσους και τα ρατσιστικά εγκλήματα, οι προλήψεις και η προκατάληψη εναντίον έγχρωμων ανθρώπων έχουν ενταθεί. Ακόμα, οι πολιτικές και δημόσιες συζητήσεις επικεντρώνονται στην οικονομική σταθεροποίηση του Ηνωμένου Βασιλείου εξαιτίας της εξόδου από την ενιαία αγορά της ΕΕ και στα ζητήματα ασφάλειας και μετανάστευσης λόγω του περιορισμού της ελεύθερης κυκλοφορίας. Εν τω μεταξύ, παραβλέπονται οι βαθιές επιπτώσεις των πολιτικών και οικονομικών αλλαγών στην κοινωνία.

Κατά συνέπεια, οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής δεν αναφέρουν ποιες συγκεκριμένες εσωτερικές πολιτικές και νομοθετικές συνέπειες θα προκύψουν μετά το Brexit που θα επηρεάσουν την καθημερινή ζωή των Βρετανών πολιτών, από τους οποίους οι μειονότητες και οι γυναίκες είναι οι πιο ευπαθείς ομάδες σε αυτές τις αλλαγές. Οι νόμοι της ΕΕ για την ισότητα των φύλων και για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν προστατεύσει τα δικαιώματα αυτών των ομάδων- μέχρι τώρα. Αλλά ακόμη και στο παρελθόν και στα σημερινά κράτη-μέλη της ΕΕ, φαίνεται ότι τα ζητήματα των γυναικών (όπως και τα δικαιώματα των μειονοτήτων) βρίσκονται στο περιθώριο λόγω των προτεραιοτήτων και των στόχων των κυρίαρχων πολιτικών. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο καθώς σήμερα, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, η νομιμότητα της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αμφισβητείται και επαναδιαπραγματεύεται με την άνοδο του εξτρεμισμού, της ανελευθερίας και της ξενοφοβίας κατά των προσφύγων και των μεταναστών.

Η ΕΕ και η ανάπτυξη των βρετανικών πολιτικών για την ισότητα των φύλων

Παρά τη γνωστή νεοφιλελεύθερη αντίληψη της ΕΕ για τις πολιτικές ίσων ευκαιριών και ιδιαίτερα για την ισότητα των φύλων, δεν έχει αναφερθεί το γεγονός ότι το πρόγραμμα για την ισότητα στη Μεγάλη Βρετανία έχει διαμορφωθεί από το ευρωπαϊκό δίκαιο αφού προσχώρησε η Μεγάλη Βρετανία στην ΕΕ, το 1973. Παρά το γεγονός ότι είχε υπάρξει νομοθεσία σχετικά με τις διακρίσεις με βάση το γένος και τη φυλή κ.λπ. στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν την ΕΕ, ο κοινός νόμος της ΕΕ επέκτεινε και ενίσχυσε αυτά τα δικαιώματα σε θεωρητικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η κοινή γονική άδεια, η ίση αμοιβή, οι νόμοι κατά των διακρίσεων, η ειδική χρηματοδότηση για τα προγράμματα που διευθύνονται από γυναίκες και η προστασία από την παρενόχληση και την εμπορία ανθρώπων κατοχυρώθηκαν από  το δίκαιο της ΕΕ.

Ταυτόχρονα, ο στόχος της ΕΕ ήταν πρωτίστως να αυξήσει την απασχόληση των γυναικών και έτσι να εξασφαλιστεί η οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή. Αυτό όμως ήταν περισσότερο για να εξασφαλίσει την ισχύ της ΕΕ, παρά να καταπολεμήσει την ανισότητα των φύλων.

Αντί να θέτει ερωτήματα και να προτείνει πολιτικές λύσεις σχετικά με τους αναμενόμενους κινδύνους και ευκαιρίες που φέρνει το Brexit για την ισότητα των φύλων, οι γυναίκες και οι φωνές των μειονοτήτων σιωπούν στον πολιτικό διάλογο.

Παραδόξως, στη Βρετανία η ίδια ατζέντα χρησιμοποιείται και στις πολιτικές συζητήσεις για το Brexit και στην τρέχουσα προεκλογική εκστρατεία. Έχει να κάνει μόνο με την ενίσχυση της οικονομικής και πολιτικής δύναμης του Ηνωμένου Βασιλείου με ουδέτερο (σχετικά με το φύλο) τρόπο. Αντί να θέτει ερωτήματα και να προτείνει πολιτικές λύσεις σχετικά με τους αναμενόμενους κινδύνους και τις ευκαιρίες που φέρνει το Brexit για την ισότητα των φύλων, οι γυναίκες και οι φωνές των μειονοτήτων σιωπούν στον πολιτικό διάλογο. Έτσι και κατά την εκστρατεία, όλα τα πολιτικά κόμματα απέτυχαν στο να εξετάσουν ξεκάθαρα τις πιθανές επιπτώσεις του Brexit στα δικαιώματα των γυναικών, στο να κάνουν το Brexit γυναικείο ζήτημα.

Λόγω της κεντρικής προσοχής που δίνεται στα οικονομικά οφέλη χωρίς να λαμβάνεται σημαντικά υπόψη η ισότητα των φύλων ως ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η παθητική προσέγγιση των νόμων, των οδηγιών και των  καταστατικών της ΕΕ (π.χ. οι ίσες ευκαιρίες γυναικών και ανδρών από νομική άποψη και νόμος κατά των διακρίσεων κ.λπ.) δεν θα μπορούσε να επιφέρει πραγματικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στη βρετανική κοινωνία. Επίσης, η επίσημη στρατηγική της ΕΕ για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου ως μετασχηματιστικού πολιτικού εργαλείου- που θα διευθετεί τη συστηματική ενσωμάτωση των ίσων ευκαιριών για γυναίκες και άνδρες σε όλους τους τομείς και τις πτυχές της κοινωνίας και της πολιτικής, μεταβάλλοντας τους νόμους και τους κανόνες λήψης αποφάσεων- έχει παραμείνει μια υπόσχεση και όχι η πραγματικότητα στα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Ως αποτέλεσμα, παρά την ένταξη στην ΕΕ «και τη ρητορική σχετικά με τις παραδόσεις της Βρετανίας όσον αφορά την “ελευθερία” και την “ανεκτικότητα”, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει στην πραγματικότητα μακρά ιστορία σε θέματα ανισότητας και διακρίσεων λόγω ηλικίας, φυλής, θρησκείας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και αναπηρίας». Σύμφωνα με στατιστικές και εκθέσεις, φαίνεται ότι λόγω της ανεπαρκούς νομικής προστασίας, οι ανισότητες αυξάνονται και θα συνεχίσουν να αυξάνονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, ιδίως μεταξύ ομάδων μειονοτήτων που είναι πολλαπλά μειονεκτούσες.

Αυτό εντείνει περαιτέρω τη μειονεκτική θέση των μητέρων μικρών παιδιών, τα επίπεδα φτώχειας των παιδιών, τις ευκαιρίες απασχόλησης των γυναικών και ιδιαίτερα των εθνικών μειονοτήτων, τη λεγόμενη μισθολογική διαφορά μεταξύ των φύλων και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚ- για να μην αναφέρουμε την αυξανόμενη εχθρότητα και τις προκαταλήψεις κατά των έγχρωμων ανθρώπων στη χώρα. Επιπλέον, «η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και η θετική προώθηση της ισότητας των φύλων παρουσιάζεται ελάχιστα ως καθήκον του δημόσιου τομέα του Ηνωμένου Βασιλείου για την καταπολέμηση των διακρίσεων».

Αυτό εγείρει το ερώτημα εάν η ΕΕ διαθέτει αρκετή δύναμη για την προώθηση και την εφαρμογή πολιτικών ισότητας των φύλων στα κράτη-μέλη της. Θα χάσει πραγματικά το Ηνωμένο Βασίλειο με την έξοδό του από την ΕΕ σχετικά με αυτό το θέμα; Από τη μια μεριά, απ’ όσο μπορώ να διαπιστώσω, θα χάσει- τουλάχιστον όσον αφορά το διακρατικό δίκτυο ομάδων πίεσης και υπεράσπισης σχετικά με την ισότητα των φύλων και τα ανθρώπινα δικαιώματα που έχουν δημιουργηθεί από την ΕΕ. Η Επιτροπή Δικαιωμάτων των Γυναικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι υπό αυτήν την έννοια ένα σημαντικό θεσμικό όργανο, το οποίο βοηθάει στις «νομοθετικές διαδικασίες σχετικά με την ίση μεταχείριση που υιοθετούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καλεί για διακρατικές ομάδες πίεσης για γυναικεία ζητήματα, διερευνά συγκεκριμένα θέματα και ανησυχίες που αφορούν τις γυναίκες», ενώ «η Βρετανία δεν έχει κάποιο τέτοιο όργανο με επιρροή». Επιπλέον ευκαιρίες όπως η χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις γυναίκες στην αγορά εργασίας, η οικονομική ανεξαρτησία και η ισότητα στις ηγετικές θέσεις θα χαθούν μαζί με την άσκηση πιέσεων από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών (EWL) και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τις Μονογονεϊκές Οικογένειες, που στο σύνολό τους αποσκοπούν στην καταπολέμηση της ανισότητας των φύλων.

Από την άλλη μεριά, εναπόκειται στην επόμενη κυβέρνηση να μετατρέψει την προφανώς αρνητική επίδραση του Brexit σε μια δυνατότητα αλλαγής. Δεν υπάρχει τίποτα νέο όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται η κανονιστική εξουσία της ΕΕ για την επίτευξη και τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων στα κράτη-μέλη της και υπάρχει έλλειψη αποτελεσμάτων. Και στη Βρετανία, παρά τον ρόλο της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων, οι κανονιστικοί στόχοι για ισότητα δεν έχουν επιφέρει σημαντική κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ισότητα στην κοινωνία. Επιπλέον, καθώς η ισότητα των φύλων σταδιακά περιθωριοποιείται όσον αφορά τις πολιτικές της ΕΕ, το θέμα είναι το πώς η επόμενη εκλεγμένη βρετανική κυβέρνηση θα προχωρήσει με τη νέα ευκαιρία που δημιουργεί το Brexit για την αποκατάσταση της ισότητας των φύλων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των πολιτικών υπέρ της διαφορετικότητας πολιτικής και των βασικών τακτικών της, ανεξάρτητα από τη γραφειοκρατία της ΕΕ.

Το Brexit ως μια ευκαιρία για την προώθηση και την επίτευξη της ισότητας των φύλων;

Σε έναν τέτοιο κόσμο- τόσο εντός όσο και εκτός Ευρώπης- όπου υπάρχει η απειλή της τρομοκρατίας, του πολιτικού εξτρεμισμού, της ξενοφοβίας και του φονταμενταλισμού, η ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα φαίνεται να είναι δευτερεύοντα θέματα συζήτησης.

Το γυναικείο ζήτημα δεν αποτελεί μέρος της ατζέντας των βρετανικών πολιτικών κομμάτων, γεγονός που θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στο να μην τεθεί ως προτεραιότητα και να μην δοθεί προσοχή στις επιπτώσεις της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ισότητας στην οποία πρέπει να οικοδομηθεί η βρετανική κοινωνία. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί ότι όλες οι οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις έχουν επιπτώσεις σε ζητήματα φύλου και μακροπρόθεσμα ενδέχεται να εντείνουν τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες στην κοινωνία.

Τα δικαιώματα των γυναικών εξαρτώνται από το αν η νέα κυβέρνηση αναγνωρίσει ότι χρειάζεται τις γυναίκες για να μεταβάλουν την κυριαρχία των ανδρών που έχει  παραδοσιακά προωθηθεί από τις πολιτικές του Ηνωμένου Βασιλείου. Από το αν επίσης, η νέα κυβέρνηση θα μπορέσει να καθιερώσει το δικό της θεσμικό πλαίσιο μαζί με νέα ζητήματα ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων με διαφανή τρόπο, μέσω όλων των κυβερνητικών υπηρεσιών, των διαφόρων επιπέδων πολιτικής, των χώρων άσκησης πίεσης και υπεράσπισης της κοινωνίας των πολιτών. Το κυριότερο είναι ότι οι γυναίκες και τα δικαιώματα των μειονοτήτων εξαρτώνται από το αν η κυβέρνηση θα αναγνωρίσει ότι χρειάζεται τις γυναίκες στην πρώτη γραμμή αυτής της διαδικασίας, για να μεταβάλουν την υπεροχή της ανδρικής κυρίαρχης θέσης που έχει παραδοσιακά προωθηθεί από την ΕΕ και τις σημερινές βρετανικές πολιτικές.

Η κυβέρνηση πρέπει να διασφαλίσει ότι τα ζητήματα των ίσων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των γυναικών θα διευθετηθούν, θα αναλυθούν και θα προωθηθούν, δεδομένου ότι αυτά είχαν σημασία από την αρχή των διαδικασιών οικοδόμησης και προαγωγής των δημοκρατιών στην ΕΕ. Από όσο μπορώ να δω, η κατάσταση σήμερα είναι παρόμοια με αυτήν που ήταν και τότε. Οι δημοκρατικές αξίες της Ευρώπης και η προσήλωσή της στην κοινωνική δικαιοσύνη έχουν φτάσει σε ένα σημαντικό σημείο καμπής. Η απάντηση της επόμενης βρετανικής κυβέρνησης στο ζήτημα των γυναικών θα είναι κεντρική για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και της κρίσης των προσφύγων και για να αποδειχθεί η σημασία του Brexit για τη βρετανική κοινωνία.

To TPP είναι αποκλειστικός συνεργάτης του Political Critique στην Ελλάδα
Μετάφραση: Νικολέττα Αλεξανδρή