του Ιάσονα Πιπίνη
Τον Ούγο Τσάβες τον γνώρισα στο Καράκας το 2011, όπου του έκανα μια συνέντευξη, στην οποία μάλιστα είχε εκφράσει την επιθυμία του να επισκεφθεί την Ελλάδα. Ο Ούγο Τσάβες ανεξάρτητα από την γνώμη που μπορεί να είχε κάποιος για αυτόν, αναμφισβήτητα υπήρξε ένας πολιτικός με μεγάλο επικοινωνιακό χάρισμα. Ο ίδιος μου είχε πει: “Η επανάσταση ήρθε στη Βενεζουέλα για να μείνει”. Πιστεύω πως ο Τσάβες αν δεν είχε γίνει πολιτικός, θα μπορούσε να είχε γίνει πάστορας ή τηλεπαρουσιαστής. Πάλι θα είχε χιλιάδες ανθρώπους να τον ακολουθούν φανατικά.
Στο επίκεντρο οι φτωχοί
Ο Τσάβες για πρώτη φορά έβαλε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης τους φτωχούς και τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο περιθώριο και αυτό συγκαταλέγεται στα θετικά της διακυβέρνησής του, που του αναγνωρίζει ακόμη και η αντιπολίτευση. Η συνέχεια όμως στη Βενεζουέλα δεν ήταν καθόλου καλή.
17 χρόνια μετά, η μπολιβαριανή επανάσταση, υπό την ηγεσία του Νικολάς Μαδούρο πια, βιώνει τη μεγαλύτερη πολιτική της κρίση. Η άνοδος του Μαδούρο στην εξουσία συνέπεσε με την πτώση στην παγκόσμια τιμή του πετρελαίου. Καθώς η οικονομία της Βενεζουέλας είχε βασιστεί στα έσοδα από το πετρέλαιο, η οικονομία της χώρας πολύ γρήγορα κατέρρευσε. Λόγω έλλειψης ρευστού οι εισαγωγές μειώθηκαν και στην αγορά εμφανίστηκαν τεράστιες ελλείψεις.
Πείνα και ελλείψεις
Πέρυσι βρέθηκα και πάλι στη Βενεζουέλα για να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για τη μεγάλη πολιτική και οικονομική κρίση. Κατέγραψα ατέλειωτες ουρές έξω από σούπερ μάρκετ και φαρμακεία, όπου χιλιάδες πολίτες αναζητούσαν φάρμακα, λίγο γάλα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης. Πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη υποστηρίζουν ότι οι εικόνες αυτές είναι πλασματικές και πως πρόκειται για έναν επικοινωνιακό πόλεμο για να πληγεί η κυβέρνηση Μαδούρο. Ο ίδιος ο Νικολάς Μαδούρο κάνει λόγο για “οικονομικό πόλεμο” που δέχεται.
Η αλήθεια είναι πως η μεγάλη φτώχεια και οι δραματικές ελλείψεις δεν είναι επικοινωνιακό παιχνίδι αλλά μια τραγική πραγματικότητα που πλήττει εκατομμύρια πολίτες στη Βενεζουέλα. Η οικονομική κατάρρευση οφείλεται κυρίως στην κακή διαχείριση των εσόδων από το πετρέλαιο, το λάθος μοντέλο που εφάρμοσε το καθεστώς, στις απαλλοτριώσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων και φυσικά στη μεγάλη διαφθορά του καθεστώτος.
Τον Νικολάς Μαδούρο τον γνώρισα το 2011, όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών της Βενεζουέλας. Διατηρούσε χαμηλό προφίλ και έχαιρε της εμπιστοσύνης του Τσάβες και φυσικά του Κάστρο στην Κούβα. Ιεραρχικά δεν δικαιολογείτο να διαδεχθεί τον Τσάβες στην εξουσία. Ωστόσο, πήρε το δαχτυλίδι από τον ίδιο τον Τσάβες, λίγο πριν αποβιώσει το 2013. Ο Μαδούρο αναμφισβήτητα στερείται του επικοινωνιακού χαρίσματος του Ούγο Τσάβες. Από τον πρώτο χρόνο κιόλας τον αμφισβήτησαν ακόμη και υπουργοί της κυβέρνησης Τσάβες, οι οποίοι είτε αποχώρησαν είτε απομακρύνθηκαν.
Αυταρχισμός και άγρια καταστολή
Ο Μαδούρο για να αντιμετωπίσει το κλίμα αμφισβήτησης (κατ’ αρχήν) των συντρόφων του στο κόμμα και κυρίως της αντιπολίτευσης, επέλεξε τον δρόμο του αυταρχισμού. Ο Μαδούρο είχε δέκα φορές περισσότερους πολιτικούς κρατούμενους από ότι ο Τσάβες. Αύξησε την καταστολή και την κρατική βία. Έκλεισε μέσα ενημέρωσης και απείλησε δημοσιογράφους που του ασκούσαν κριτική. Σε ορισμένους άσκησε διώξεις.
Σε αυτά ήρθαν να προστεθούν οι κατηγορίες για σχέσεις με τα καρτέλ κοκαΐνης. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ κατηγορεί ευθέως τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Ταρέκ Ελ Αϊσάμι ότι διεύθυνε μεγάλα καρτέλ κοκαϊνης στη Βενεζουέλα. Η κυβέρνηση απέδωσε τις κατηγορίες σε πόλεμο συμφερόντων που επιδιώκουν την ανατροπή της κυβέρνησής του.
Ο Νικολάς Μαδούρο δυστυχώς δεν επιδίωξε να έρθει σε πραγματικό διάλογο με την αντιπολίτευση ούτε να μειώσει τον αυταρχισμό του. Έκλεισε στη φυλακή πολιτικούς του αντιπάλους, όπως είναι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Λεοπόλδο Λόπες (του οποίου η ποινή πριν από λίγες μέρες μετατράπηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό) και ουσιαστικά κατήργησε τη λειτουργία της Βουλής, την οποία χαρακτηρίζει παράνομη. Στη φυλακή μέχρι πριν λίγους μήνες υπήρχαν περίπου 150 πολιτικοί κρατούμενοι. Σήμερα η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι ο αριθμός έχει ξεπεράσει τους 400.
100 νεκροί στις διαδηλώσεις
Η απόφαση του Μαδούρο, τον περασμένο Απρίλιο, να ακυρώσει τη λειτουργία της Βουλής και να άρει την ασυλία των βουλευτών της αντιπολίτευσης ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους ζητώντας την παραίτηση του. Μετά τις διεθνείς αντιδράσεις, ο Μαδούρο πήρε πίσω αυτή την απόφαση, αλλά οι διαδηλώσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 100 άνθρωποι να έχουν σκοτωθεί.
Τους νεκρούς στη Βενεζουέλα προσπαθούν να τους εκμεταλλευτούν και η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει ανεξάρτητοι οργανισμοί, οι περισσότεροι είναι υποστηρικτές της αντιπολίτευσης, οι οποίοι πυροβολήθηκαν από αστυνομικούς ή στρατιωτικούς σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Η άγρια καταστολή στη Βενεζουέλα δεν έχει προηγούμενο. Στο διαδίκτυο έχουν αναρτηθεί συγκλονιστικά βίντεο στα οποία διακρίνονται αστυνομικοί και στρατιωτικοί να πυροβολούν άοπλους διαδηλωτές. Σε αυτούς προστίθενται και οι ένοπλοι οπαδοί του Μαδούρο, γνωστοί ως colectivos, οι οποίοι ευθύνονται για πολλές δολοφονίες διαδηλωτών της αντιπολίτευσης.
Ωστόσο, ανάμεσα στα θύματα υπάρχουν και υποστηρικτές της κυβέρνησης, αλλά και διαδηλωτές που σκοτώθηκαν στην προσπάθεια τους να λεηλατήσουν καταστήματα. Κανένας δεν μπορεί να παραβλέψει επίσης το γεγονός πως υποστηρικτές της αντιπολίτευσης κατηγορούνται πως έκαψαν ζωντανούς ή βασάνισαν υποστηρικτές της κυβέρνησης. Στη Βενεζουέλα αυτή τη στιγμή επικρατεί εμφυλιοπολεμικό κλίμα.
“Ο Μαδούρο να λογοδοτήσει”
Η αντιπολίτευση έχει ανακοινώσει πως μια μέρα θα οδηγήσει τον Νικολάς Μαδούρο σε διεθνή δικαστήρια για να δικαστεί για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η κυβέρνηση από την πλευρά της δεν χάνει ευκαιρία να θυμίσει τις παλιές “αμαρτίες” της αντιπολίτευσης, καθώς μια μερίδα πολιτικών είχε στηρίξει ή είχε ανεχθεί το πραξικόπημα κατά του Τσάβες το 2002. Το πραξικόπημα είχε στηρίξει και μια μερίδα των ιδιωτικών ΜΜΕ στη χώρα.
Σήμερα η κατάσταση στη Βενεζουέλα εξακολουθεί να είναι δραματική και το μέλλον ιδιαίτερα δυσοίωνο. Η αλλαγή του Συντάγματος που προωθεί ο Νικολάς Μαδούρο θεωρείται από την αντιπολίτευση αλλά και από διεθνείς οργανισμούς ως προσπάθεια επιβολής μιας δικτατορίας στη Βενεζουέλα. Δυστυχώς στη Λατινική Αμερική υπάρχει ανάλογη εμπειρία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο πρώην πρόεδρος του Περού Αλμπέρτο Φουχιμόρι, ο οποίος ενώ ήταν δημοκρατικά εκλεγμένος, το 1992 έβγαλε στους δρόμους τον στρατό και έκλεισε τη Βουλή. Σήμερα εκτίει ισόβια κάθειρξη για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Στη Βενεζουέλα η αντιπολίτευση δεν δέχεται να συζητήσει με τον Μαδούρο. Απαιτεί την παραίτηση του και την προκήρυξη εκλογών. Στην ίδια γραμμή βρίσκονται τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση (που προτάσσει ως λύση τις εκλογές) όσο και οι ΗΠΑ και διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΑΚ. Η αντιπολίτευση πέρυσι είχε ζητήσει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με το ερώτημα της καθαίρεσης ή όχι του Μαδούρο από την εξουσία. Το συγκεκριμένο δημοψήφισμα προβλεπεται από το Σύνταγμα που ο ίδιος ο Τσάβες είχε θεσπίσει. Όμως ο Μαδούρο δεν επέτρεψε να γίνει το δημοψήφισμα.
Σε κάθε περίπτωση, η απομάκρυνση του Μαδούρο από την εξουσία πρέπει να γίνει με θεσμικό τρόπο και με σεβασμό στο Σύνταγμα και τους δημοκρατικούς κανόνες που ο ίδιος καταπάτησε βάναυσα κατά την διακυβέρνηση του.
Παρά τον αυταρχικό κατήφορο του Μαδούρο, στη Βενεζουέλα μέχρι σήμερα δεν υπήρχε δικτατορία. Υπήρχε έλλειμμα Δημοκρατίας αλλά όχι δικτατορία. Και πάντως δεν υπήρχε Δημοκρατία. Επρόκειτο μάλλον για ένα υβριδικό καθεστώς. Αν όμως τώρα ο Μαδούρο με την αλλαγή του Συντάγματος επιχειρήσει να επιβάλλει μια δικτατορία, το μόνο βέβαιο είναι πως ο φόρος αίματος στη Βενεζουέλα θα μεγαλώσει.
Εκλογές για άρση του αδιεξόδου
Η μόνη λύση για τον τερματισμό της μεγάλης πολιτικής κρίσης στη Βενεζουέλα είναι η προκήρυξη εκλογών και η ομαλή μετάβαση σε μια νέα πολιτική πραγματικότητα, σε περίπτωση βέβαια που η αντιπολίτευση κερδίσει στις εκλογές.
Αν ο Μαδούρο ανοίξει ο ίδιος τον δρόμο για τις εκλογές, θα αρθεί το αδιέξοδο και ο Μαδούρο ενδεχομένως να καταφέρει να περισώσει το πολιτικό του κεφάλαιο για το εγγύς μέλλον.
Ο Ούγο Τσάβες ποτέ δεν φοβήθηκε τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα. Ο Μαδούρο όμως, φοβάται τις εκλογές και για αυτό δεν έχει επιτρέψει ούτε τις δημοτικές εκλογές, που έπρεπε να είχαν πραγματοποιηθεί πέρυσι το 2016.
Όμως, όπως φέρεται να είχε δηλώσει ο Φιντέλ Κάστρο στον Ντανιέλ Ορτέγα τη δεκαετία του ΄70, “όταν κάποιος κάνει εκλογές, πρέπει να είναι έτοιμος και να τις χάσει”…
* Ο Ιάσων Πιπίνης είναι δημοσιογράφος. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στις Σύγχρονες Λατινοαμερικάνικες Σπουδές του Πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης στην Ισπανία. Έχει γράψει τα βιβλία “Το πείραμα της Λατινικής Αμερικής” και το “Καμένο Παλάτι”, από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ.