της Niki Seth – Smith στο Open Democracy
Όταν άκουσα για το ντοκιμαντέρ Golden Dawn Girls για πρώτη φορά, ήμουν αρκετά σκεπτική. Για ποιο λόγο τρεις γυναίκες από την κορυφή της ιεραρχίας του ελληνικού ακροδεξιού κόμματος θα προσκαλούσαν κάμερες στο σπίτι τους, το τραπέζι τους και το αρχηγείο του κόμματος για μια ταινία; Τι ήθελαν να πετύχουν;
Ο Νορβηγός δημιουργός ντοκιμαντέρ Håvard Bustnes παρουσιάζει την ταινία σαν μια προσπάθεια να ανακαλύψει «τι έπαθε η Ελλάδα;». Πώς έφτασε μια χώρα που ήταν γνωστή για τις παραλίες και τη ζεστή φιλοξενία της να φέρει στη Βουλή μέλη ενός ακροδεξιού κόμματος; Στις εκλογές του 2015 η Χρυσή Αυγή έγινε το τρίτο κόμμα.
Το Golden Dawn Girls μας διηγείται την άνοδό τους – χρησιμοποιώντας αρχειακό υλικό από τις συγκεντρώσεις τους, συγκρούσεις με την αστυνομία και βίαιες επιθέσεις σε μετανάστες – αλλά όταν μίλησα με τον Bustnes μού εξομολογήθηκε ότι η δημιουργία της ταινίας έγινε γι’ αυτόν μια διελκυστίνδα μεταξύ των προσωπικών του αντιλήψεων και της ιστορίας των γυναικών που ήθελε να διηγηθεί.
Αντί όμως να βλάψει το φιλμ – το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ τον Νοέμβριο του 2017- αυτή η αντιπαράθεση παράγει μια συναρπαστική δυναμική στην οθόνη.
Οι γυναίκες της ακροδεξιάς έχουν υπάρξει ιστορικά αντικείμενο ενός μακάβριου ενδιαφέροντος, κυρίως ως θηλυκοί συγγενείς αρσενικών ηγετών, εν μέρει ακριβώς επειδή συχνά δεν φαίνεται να έχουν φωνή. Το Golden Dawn Girls διαφοροποιείται, ρίχνοντας τα φώτα της δημοσιότητας σε τρεις γυναίκες: μια σύζυγο, μια μητέρα και μια κόρη.
Η Ουρανία είναι η μοναχοκόρη του Νίκου Μιχαλολιάκου, του αρχηγού του κόμματος, ο οποίος μερικές φορές αναφέρεται και σαν ο Φύρερ του κινήματος. Είναι η βασική πρωταγωνίστρια της ταινίας, αλλά είναι η Τζένη (Ευγενία Χρήστου) που τις πείθει να δεχτούν το κινηματογραφικό συνεργείο και καθησυχάζει τα μέλη του κόμματος λέγοντας ότι το ντοκιμαντέρ θα δείξει ότι «είμαστε κανονικοί άνθρωποι με οικογένειες».
Ο σύζυγος της Τζένης είναι ο Γιώργος Γερμενής, επιφανής βουλευτής της Χρυσής Αυγής, που ήταν παλαιότερα κιθαρίστας black metal. Ο παραγωγός του ντοκιμαντέρ, Christian Falch, είχε εργαστεί παλιότερα σε μια ταινία για τη μουσική black metal.
Στα 90 λεπτά του Golden Dawn Girls βλέπουμε τις γυναίκες να προσπαθούν να δικαιολογήσουν την ιδεολογία της Χρυσής Αυγής, αρνούμενες τη βίαιη εγκληματικότητά της καθώς τους δείχνουν βίντεο από το YouTube με μέλη του κόμματος να επιτίθενται σε πάγκους μεταναστών στους δρόμους ή να επιτίθενται σε γυναίκες σε ειδησεογραφικά προγράμματα.
Η Ουρανία ήταν μόλις 26 ετών όταν ο Bustnes άρχισε να γυρίζει το ντοκιμαντέρ. Είναι ένα χαμογελαστό «κορίτσι της διπλανής πόρτας» που φοράει γυαλιά. Δείχνει την συλλογή της από ταινίες Ντίσνεϊ και τον αγαπημένο της μαλλιαρό άσπρο σκύλο. Έχει ένα πτυχίο ψυχολογίας και θέλει να συνεχίσει τις σπουδές της.
«Δεν σκοτώνουμε ανθρώπους και πίνουμε το αίμα τους» λέει κάποια στιγμή, με ένα παιχνιδιάρικο βλέμμα. Κι όμως αργότερα τη βλέπουμε να χρησιμοποιεί ακριβώς τις ιδέες λέξεις όταν γυρίζει ένα βίντεο για τα μέλη και τους υποστηρικτές της Χρυσής Αυγής. «Θα τους πιούμε το αίμα με καλαμάκι» λέει εννοώντας τους πολιτικούς αντιπάλους του κόμματος, με το ίδιο αθώο, παιχνιδιάρικο χαμόγελο.
Τέτοιες αντιθέσεις, στιγμές χαλάρωσης και ρωγμές συνιστούν τη μαγεία του ντοκιμαντέρ, συχνά όταν οι κάμερες συνεχίζουν να καταγράφουν ενώ οι γυναίκες νομίζουν ότι το γύρισμα έχει σταματήσει.
Θέλουν φυσικά να μας δείξουν τον καλό τους εαυτό. Η Τζένη είναι ξανθιά, καλοντυμένη, με ένα μάστερ στις διεθνείς σχέσεις και τη διεθνή πολιτική. Καθώς αρνείται τον χαρακτηρισμό «ναζί», μιλώντας πειστικά για τις συμπάθειές της προς στην αριστερά, εξηγώντας ότι «δεν ερμηνεύουν σωστά τον Μαρξ και τον Λένιν», η ταινία μάς δελεάζει να πιστέψουμε ότι ίσως έχει λιγότερο εξτρεμιστικές απόψεις από τον σύζυγο της.
Ο ίδιος ο Γερμενής έχει μιλήσει διεξοδικά για το κομμουνιστικό παρελθόν της οικογένειάς του, βάζοντας ρητορικά τον εαυτό του στην ίδια γραμμή με τους αντάρτες που πολέμησαν τους ναζί στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ταυτόχρονα κατηγορείται από την ελληνική κυβέρνηση ότι διευθύνει μαζί με άλλο ένα μέλος του κόμματος, τον Παναγιώτη Ηλιόπουλο, μια «εγκληματική ομάδα νεοναζιστών».
Η μητέρα του Ηλιόπουλου, η Δάφνη, είναι η τρίτη γυναίκα στο Golden Dawn Girls. Μιλάει επίσης με ευχαρίστηση για τα σοσιαλιστικά νιάτα της και τη δουλειά της ως μηχανικός υποβρυχίων και διευθύντρια νοσοκομείου. Παρ' όλα αυτά υπερασπίζεται σθεναρά τον γιο της, γνωστό για τη βιαιότητα του και το τατουάζ στο μπράτσο του με τη σβάστικα και το «Sieg Heil».
Θα ήταν λάθος να σκεφτεί κανείς ότι αυτές οι γυναίκες επειδή είναι μορφωμένες και φαινομενικά ανοιχτές σε διαφορετικές απόψεις δεν είναι εκ πεποιθήσεως φασίστριες.
Όπως πολλά ακροδεξιά κινήματα, έτσι και η Χρυσή Αυγή ασκεί μια επικίνδυνη, λαϊκίστικη έλξη – ιδίως μετά την οικονομική κρίση του 2008, όταν άρχισε να απευθύνεται με επιτυχία σε αριστερούς, δεξιούς και ακομμάτιστους Έλληνες, έντονα απογοητευμένους από τη ζωή τους και το καθεστώς.
Πώς λοιπόν ξέρουμε τι πιστεύουν αυτές οι γυναίκες; Και πόσο είναι αναμεμιγμένες στα εγκλήματα της Χρυσής Αυγής; Μια από τις πιο αποκαλυπτικές σκηνές του ντοκιμαντέρ θυμίζει μια σκηνή από τη μαφιόζικη ταινία του 1990 Τα Καλά Παιδιά (Goodfellas).
Οι τρεις γυναίκες κάθονται έξω, κάτω από τον γνωστό γαλάζιο ελληνικό ουρανό, τρώγοντας καλαμαράκια και τηγανητές πατάτες. Ο Bustnes ρωτάει για την ημέρα που μαχαιρώθηκε ο αντιφασίστας ράπερ Πάυλος Φύσσας από ένα μέλος της Χρυσής Αυγής το 2013. Η ερώτηση τις εκνευρίζει και απαντούν ότι για το φόνο έμαθαν «όπως όλοι οι άλλοι» από τις ειδήσεις της τηλεόρασης.
Η υπόθεση του Φύσσα είναι βασικό στοιχείο της συνεχιζόμενης δίκης κατά του κόμματος, στην οποία η Χρυσή Αυγή κατηγορείται ότι λειτουργεί σαν εγκληματική οργάνωση. Οι εισαγγελείς προσπαθούν να αποδείξουν ότι, με δεδομένη την αυστηρή, στρατιωτικού τύπου ιεραρχία του κόμματος, οι ηγέτες του θα πρέπει να είχαν εγκρίνει τον φόνο.
Αγνοούσαν οι σύζυγοι, μητέρες και κόρες επιφανών μελών του κόμματος κάθε τι σχετικό με το συγκεκριμένο έγκλημα; Και για τις υπόλοιπες βίαιες ενέργειες στις οποίες συμμετείχε η Χρυσή Αυγή;
Τέτοιες ερωτήσεις έρχονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όταν συλλαμβάνονται αρκετοί βουλευτές της Χρυσής Αυγής, συμπεριλαμβανομένων και του Μιχαλολιάκου (πατέρα της Ουρανίας), του Ηλιόπουλου (γιου της Δάφνης) και του Γερμενή (συζύγου της Τζένης). Ξαφνικά οι γυναίκες πρέπει να πάρουν τη θέση των ανδρών στην εκλογική μάχη του 2015.
Όταν μίλησα στον Bustnes, είπε ότι πιστεύει ότι το να είναι στην πρώτη γραμμή δεν άρεσε στις γυναίκες. Η Ουρανία για παράδειγμα ήθελε να πάει στην Αγγλία να συνεχίσει τις σπουδές της ενώ της Τζένης της έλειπε η «κανονική της ζωή».
Παρ' όλα αυτά δεν φαίνεται ξεκάθαρα κάτι τέτοιο από τη διήγηση του φιλμ – από τη μια οι γυναίκες που υποτίθεται κάνουν το καθήκον τους με αυτοθυσία για να ελευθερώσουν τα μέλη των οικογενειών τους που είναι στη φυλακή – και από την άλλη η φανερή ικανοποίηση και περηφάνια που δείχνουν μετά την εκλογική τους επιτυχία. Η Χρυσή Αυγή ήρθε τρίτο κόμμα στις εκλογές με 7%.
Όταν απελευθερώνονται οι άντρες τους από τη φυλακή (η δίκη τους συνεχίζεται) οι γυναίκες επιστρέφουν χαρούμενες στα σπίτια τους. Αλλά παρατηρώ ότι όταν μιλάμε για εκλογές είναι η μόνη στιγμή που η Τζένη δείχνει ένα γνήσιο χαμόγελο.
Ο ρόλος των γυναικών σε ακροδεξιές και νεοναζιστικές ομάδες έχει υποεκτιμηθεί στο παρελθόν – μέχρι και στο ίδιο το ναζιστικό καθεστώς, όπως καταγράφεται στο βιβλίο της Wendy Lower «Οι μαινάδες του Χίτλερ» (Hitler‘s Furies).
Αυτή η έλλειψη κατανόησης εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης και της έμφασης στην κοινοβουλευτική πολιτική, σε επισήμους ρόλους και σε βιαιότητες του μετώπου, ενώ υποβαθμίζεται η σημασία της κοινωνικής προσφοράς καθώς και η δουλειά που γίνεται σε επίπεδο συναισθημάτων και εργασίας στο σπίτι.
Όταν η Δάφνη λέει στα στα εγγόνια της «να πάνε να παίξουν με όπλα» και να τα παρακολουθεί ευχαριστημένη να το κάνουν, επιτελεί έναν βασικό ρόλο στο κόμμα.
Οι γυναίκες έχουν απαλειφθεί από την ιστορία, είτε η συνεισφορά τους ήταν τρομακτική είτε ο ρόλος τους θετικός. Αυτή η παράλειψη συχνά ενισχύεται από τις σύγχρονες σεξιστικές ιδεολογίες που κυριαρχούν στις κοινότητες που ζουν και δρουν αυτές οι γυναίκες.
Ο Bustnes φαίνεται να πλησιάζει το θέμα με μια εκούσια αγαθή προσέγγιση ώστε να μπορέσει να πλησιάσει τις γυναίκες που δείχνει στην ταινία του – περίπου όπως κάνει ο Άγγλος δημιουργός ντοκιμαντέρ Louis Theroux. Παρ' όλα αυτά μού είπε ότι στ’ αλήθεια λυπήθηκε που δεν μπόρεσε να πλησιάσει πραγματικά την Ουρανία.
Η τελευταία σκηνή που γύρισε μαζί της είναι πραγματικά ζοφερή. Σε ένα βροχερό πάρκινγκ δείχνει στη Ουράνια φωτογραφίες του πατέρα της να χαιρετάει ναζιστικά μπροστά σε μια σημαία με σβάστικα. Προσπαθεί για τελευταία φορά να την κάνει να τον αποκηρύξει. «Μπορείς να τον αγαπάς αλλά να μπορείς και να πεις “δεν σε υποστηρίζω”» της λέει.
«Υποστηρίζω πάντα τον πατέρα μου» απαντάει εκείνη.
Ο Bustnes φαίνεται να ελπίζει ότι οι πολιτικές απόψεις αυτών των γυναικών προέρχονται από οικογενειακές συνθήκες και αφοσίωση, παρά από βαθιά θεμελιωμένες, προσωπικές αντιλήψεις. Ίσως αυτό να είναι σύμφωνο και με την ελπίδα της Τζένης ότι η ταινία θα τους δείξει σαν «κανονικούς ανθρώπους με οικογένειες».
Στην πραγματικότητα αυτό που θα πρέπει να μας μείνει από το Golden Dawn Girls είναι ότι αυτές οι γυναίκες δεν είναι καθόλου κανονικές. Υπάρχουν φήμες ότι η Ουράνια θα διαδεχθεί τον πατέρα της στην αρχηγεία. Θα δούμε τι θα γίνει όταν θα γίνει εκείνη ο νέος Φύρερ. Μπορεί να μην έχει κανένα πρόβλημα να βλέπει ταινίες του Ντίσνεϊ «πίνοντας αίμα», όπως είπε, των εχθρών της.
Η μετάφραση έγινε από μέλη της πλατφόρμας των 1101.