Δημοσιεύτηκε στο OpenDemocracy.net
Στα κοινωνικά δίκτυα διαξιφισμοί και διαφωνίες μεταξύ φίλων και οικογενειών εκτυλίσσονται υπό τα δημόσια βλέμματα. Ο λόγος για αυτές τις διαφωνίες; Η εκλογή ενός υποψήφιου προέδρου.
Η επιλογή ενός κυβερνήτη, ειδικά αν αυτό το άτομο θα κυβερνήσει τη χώρα για τα επόμενα έξι χρόνια, είναι μια κρίσιμη απόφαση. Όμως κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής περιόδου, ωφελεί σε τίποτα για το Μεξικό όλη αυτή η «αιματοχυσία» και οι κατεστραμμένες διαπροσωπικές σχέσεις;
Όλοι συμπεριφερόμαστε σαν να έρχεται το τέλος της χώρας την 1η Ιουλίου, αλλά όλοι βολευόμαστε και ξεχνάμε ότι αυτό που θα μείνει μετά είναι μια χώρα που θα πρέπει να συνεχίσουμε να φτιάξουμε από την επόμενη κιόλας μέρα.
Υπάρχουν πολλοί κατανοητοί λόγοι για την ύπαρξη της πόλωσης: είναι αυτή η διαδικασία μέσω της οποίας δημιουργούμε την ταυτότητά μας διαφοροποιώντας τον εαυτό μας από «τους άλλους» και γι’ αυτό επιτιθέμεθα σε όποιον αμφισβητεί αυτή την ταυτότητα μας.
Αλλά ποιος ωφελείται; Ουσιαστικά, τα κόμματα και οι υποψήφιοι. Τους ωφελεί γιατί φοράμε τα μπλουζάκια τους, τους υπερασπιζόμαστε, απομακρυνόμαστε από όσους σκέφτονται διαφορετικά και από κριτικές φωνές που αμφισβητούν τις πράξεις τους. Απομονωνόμαστε από όλους και βρισκόμαστε μόνο με όσους σκέφτονται όπως εμείς.
Η πόλωση δε δηλητιριάζει μόνο τους εργασιακούς χώρους, αλλά επίσης φιλίες και οικογενειακές σχέσεις. Υπονομεύει τη δημοκρατία όχι μόνο στο πλαίσιο των εκλογών αλλά και εκτός αυτού. Μας κάνει να ξεχνάμε ότι η ημέρα των εκλογών δεν είναι παρά μόνο ένα κομματάκι της τεράστιας δημοκρατικής άσκησης. Η καθημερινή πολιτική συμμετοχή είναι αυτή που πραγματικά δίνει σε εμάς τους πολίτες τη δύναμη να κατέχουμε τον δικό μας χώρο, και αυτό είναι η πραγματική δημοκρατία ( δήμος = άνθρωποι, κράτος = δύναμη).
Εξαιτίας αυτών των λόγων οι Μεξικάνοι ξεπέρασαν τις αρχές στις 19 Σεπτεμβρίου, όταν σημειώθηκε ένας καταστροφικός σεισμός 7,1 της κλίμακας Ρίχτερ στην Πόλη του Μεξικού και στην Πουέμπλα. Εκείνη την ημέρα οι Μεξικανοί δεν σκέφτηκαν με βάση το πολιτικό τους χρώμα, αλλά σκέφτηκαν τον παγιδευμένο κάτω από τα τσιμέντα και τα χαλάσματα γείτονά τους.
Οι γροθιές ενώθηκαν και η σιωπή βασίλεψε. Δεν ακούγονταν λέξεις, παρά μόνο η σιωπή διαπερνούσε τα αυτιά μας και αναθέρμανε την ελπίδα. Μια γροθιά στον αέρα σήμαινε την ελπίδα, καθώς ήταν ένα σημάδι ότι οι διασώστες είχαν βρει έναν επιζώντα κάτω από τα ερείπια.
Οι άνθρωποι έδρασαν πριν από τους πολιτικούς (για τους οποίους τώρα σκοτωνόμαστε μεταξύ μας, είτε για να τους υπερασπιστούμε είτε για να τους επιτεθούμε), πριν από τον στρατό, πριν από τον Ερυθρό Σταυρό. Η γη σειόταν ακόμη όταν συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να βγούμε εκεί έξω και να σηκώσουμε τα χαλάσματα. Ο αριθμός των νεκρών δεν είχε γίνει ακόμα γνωστός όταν ο καθένας που μπορούσε να να προσφέρει τη βοήθεια του για να εξασφαλίσει ότι αυτός ο αριθμός δε θα αυξανόταν άλλο, το έκανε.
Ο ιδιοκτήτης του καταστήματος εργαλείων στην Calle Sonora έβγαλε όλο το απόθεμά του στους δρόμους (από εργαλεία μέχρι χειράμαξες) για να βοηθήσει τις προσπάθειες διάσωσης. Ή ο πλανόδιος πωλητής φαγητού που έδωσε το φαγητό του στους εθελοντές ώστε να μην καταρρεύσουν από την κούραση. Υπήρχαν ακόμα και mariachi που πήραν τους δρόμους με τις μουσικές τους για να ανυψώσουν το εξαντλημένο ηθικό όσων πάλευαν με τον χρόνο για να βοηθήσουν όσους περισσότερους μπορούσαν.
Εκείνη την ημέρα, που 400 άνθρωποι πήραν τους δρόμους της Πόλης του Μεξικό, υπήρχε περισσότερη δημοκρατία από ό,τι έχει υπάρξει κατά τη διάρκεια όλης αυτής της προεκλογικής εκστρατείας. Από τώρα μέχρι την ημέρα των εκλογών, θα έχουμε συναίσθηση αυτού του γεγονότος; Θα θυμόμαστε τις εκκλήσεις που γίνονταν για να μείνουν οι άνθρωποι στα σπίτια τους, επειδή βρισκόντουσαν ήδη πάρα πολλοί στους δρόμους;
Η 19η Σεπτεμβρίου ήταν ένα μάθημα δημοκρατίας, όταν το συλλογικό υπερέβη το ατομικό. Ήταν μόλις πριν 9 μήνες, αλλά κατά τη διάρκεια όλου αυτού του προεκλογικού αγώνα φαίνεται σα να έχουν περάσει 9 χρόνια.
Αντίθετα, η πόλωση είναι εντελώς αντιδημοκρατική, καθώς βασίζεται στην ακύρωση των απόψεων, των συναισθημάτων, των προσδοκιών «του άλλου» για να ευνοήσουμε τα δικά μας.
Μεξικό, μια διαφορετική ιστορία
Τα βιβλία μεξικανικής ιστορίας μάς λένε ότι ανεξαρτητοποιηθήκαμε από την Ισπανία το 1821 (μετά από 11 χρόνια πολέμου) και ότι ελευθερωθήκαμε από τον τελευταίο μας δικτάτορα στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ωστόσο, όποιος είχε την δυνατότητα να σκάψει βαθύτερα στη μεξικανικη ιστορία θα δει ότι το Εθνικό Επαναστατικό Κόμμα (PRI) ανέβηκε στην εξουσία το 1929 και η «τέλεια δικτατορία» όπως είπε και ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, θεμελιώθηκε.
Το PRI κυριαρχούσε στη μεξικάνικη πολιτική μέχρι το 2000, όταν η πολιτική αλλαγή τελικά έφτασε στο Μεξικό μετά από επτά δεκαετίες ηγεμονίας ενός μόνο κόμματος. Παρότι το Μεξικό με τεχνικούς όρους ήταν δημοκρατία εδώ και σχεδόν δύο αιώνες, για πολλούς που είδαν την κατάσταση από κοντά, η δημοκρατία αποτελεί μια καινοτομία με ηλικία λιγότερη των είκοσι χρόνων.
Με άλλα λόγια, το να είναι κανείς σκεπτικιστής, αμφιβάλλοντας για τη δύναμη του ψηφοφόρου, δεν είναι απλά μια ιστορία από άλλη διάσταση. Υπάρχουν λόγοι για αυτή τη δυσπιστία. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχουν λόγοι για να ζει κανείς σε ένα καθεστώς αμφιβολίας.
Ένας τρόπος για να διατηρηθεί η πόλωση είναι το να ψηφίζει κανείς σκεπτόμενος τον υποψήφιο που πασχίζει να διατηρήσει το κατεστημένο, ενώ 60 εκατομμύρια Μεξικάνων ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας (χωρίς πρόσβαση σε επαρκή τροφή, στέγαση ή εκπαίδευση), ενώ 25 χιλιάδες Μεξικανοί δολοφονούνται κάθε χρόνο, με το 99% από αυτές τις ανθρωποκτονίες να είναι ατιμώρητες, ενώ το χάσμα της ανισότητας συνδέει ανθρώπους από δύο πολύ διαφορετικούς κόσμους, που ενώνονται μόνο από τα πιστοποιητικά γέννησής τους και τη σημαία τους.
Η πόλωση δεν υφίσταται μόνο επειδή αντιπροσωπεύει δύο ή περισσότερες απόψεις, αλλά επειδή υπάρχουν παραπάνω από μια χώρες μέσα στο Μεξικό. Στο Μεξικό υπάρχουν περιοχές που τα επίπεδα ανάπτυξης είναι παρόμοια με αυτά της Νορβηγίας ή της Νέας Ζηλανδίας (πόλη του Μεξικού και Μοντερέυ) και άλλες που τα επίπεδα ανάπτυξης είναι πιο κοντά σε αυτά του Τζιμπουτί ή της Δημοκρατίας του Κονγκό (Guerrero, Chihuahua) σύμφωνα με τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.
Ένας από τους λόγους για αυτήν την πόλωση είναι η ύπαρξη δύο διαφορετικών Μεξικό, αλλά τονίζοντας το γεγονός αυτό μαζί με βίαια μηνύματα κατά τη διάρκεια της εκλογικής
περιόδου δεν λύνει κάτι, αντιθέτως, το μόνο που κάνει είναι να μεγαλώνει τα χάσματα.
Προκειμένου οι αποστάσεις να μην είναι τόσο αγεφύρωτες, δεν μπορούμε να περιμένουμε «ο άλλος» να αλλάξει τη θέση του. Αν στ’ αλήθεια θέλουμε να δούμε να μειώνεται η πόλωση, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε την αξία της γνώμης των άλλων, τη σημασία της απόκλισης των σκέψεων, τον πλούτο της ποικιλομορφίας σε όλες τις φόρμες και τα σχήματα.
Επιπλέον, είναι σημαντικό όχι απλώς να επικυρώνουμε τη γνώμη του «άλλου» αλλά να την αξιολογούμε (είναι πολύ να ζητάμε κάτι τέτοιο;), να μην αντιμετωπίζουμε την ψηφοφορία σκεπτόμενοι τις προτάσεις που προσφέρουν το μεγαλύτερο προσωπικό όφελος, αλλά εκείνες που μπορούν να ενισχύσουν το συλλογικό καλό. Μόνο μέσω της εξυπηρέτησης του κοινού καλού τα κράτη μπορούν να αναπτυχθούν.
«Αν τα δικαιώματα που έχω εγώ δεν είναι προσβάσιμα σε όλους τότε δεν είναι δικαιώματα αλλά προνόμια» λέει ο Μεξικανός πολιτικός επιστήμονας José Merino. Και είναι αλήθεια. Είναι οι τρομερές ανισότητες, βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία μας για αιώνες, που ενισχύουν την ιδέα ότι «ο άλλος» είναι ένα απανθρωποποιημένο ον, ανίκανο να καταλάβει τις ανάγκες τους. Ακριβώς αυτή η υπόθεση όμως δεν είναι που φέρνει στο φως την αδυναμία μας να βρεθούμε στη θέση του άλλου;
Πόλωση: ένα πρόσφορο έδαφος για fake news
Τα fake news υπήρχαν πάντα, αλλά αυτό που τα κάνει πλέον επικίνδυνα για την κοινωνία είναι η ταχύτατη διάδοσή τους μέσω των κοινωνικών δικτύων.
Στο παρελθόν μια ιστορία fake news σχετικά με έναν υποψήφιο (όσον αφορά το εκλογικό πεδίο) θα μπορούσε να πάρει μέρες, μήνες ή ενδεχομένως και χρόνια για να φτάσει στο ευρύ κοινό. Πλέον, βλέπουμε φήμες να εξισώνονται στο ίδιο επίπεδο με την αλήθεια μέσα σε μερικά μόλις λεπτά χάρη στους μηχανισμούς κοινοποίησης των κοινωνικών δικτύων.
Τα fake news και η πόλωση πάνε παρέα. Το ένα ανατροφοδοτεί το άλλο, έτσι ώστε να μπορούν και τα δύο να συνεχίσουν να εξαπλώνονται. Πολλοί που διαμοιράζουν fake news έχουν συναίσθηση της έλλειψης της πληροφοριακής τους εγκυρότητας ή τουλάχιστον δεν είναι βέβαιοι για το αν είναι πραγματικά ή όχι, ωστόσο αυτό δεν τους σταματάει από το να τα κοινοποιούν αφού με αυτό τον τρόπο επανεπιβεβαιώνουν τις δικές τους πεποιθήσεις.
Τα fake news συνεχίζουν να υπάρχουν λόγω της πόλωσης, και η πόλωση επανεπιβεβαιώνεται χάρη στις φήμες που διαδίδονται σαν πυρκαγιά μέσω των κοινωνικών δικτύων, μεγαλώνοντας έτσι την απόσταση μεταξύ των μελών της κοινωνίας.
Σε βαθμό που δεν έχει ξανασυμβεί ποτέ στο παρελθόν, λόγω των επικείμενων εκλογών έχουν δημιουργηθεί online portal και σελίδες στο Facebook αφιερωμένα αποκλειστικά στη διασπορά fake news.
Η πρωτοβουλία Verificado 2018, η μεγαλύτερη πρωτοβουλία επιβεβαίωσης γεγονότων στο Μεξικό με περίπου 90 μέλη (μεταξύ των οποίων είναι Μέσα Ενημέρωσης και κοινωνικές οργανώσεις) έχει αναλάβει το καθήκον της διάψευσης των fake news στα κοινωνικά δίκτυα, προκειμένου να αποφύγουν το σενάριο όπου τα fake news θα παίξουν σημαντικό ρόλο στις εκλογές γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ ενός συγκεκριμένου υποψηφίου.
Η επόμενη μέρα
Το δημοκρατικό μας δικαίωμα δεν θα ασκηθεί την 1η Ιουλίου σαν να ήταν το προϊόν δουλειάς μιας μέρας. Η δημοκρατία βρίσκεται σε ένα μόνιμο στάδιο οικοδόμησης και θα συνεχίσει να είναι ακόμα και όταν οι εκλογές περάσουν.
Στις 2 Ιουλίου, όταν όλοι οι Μεξικανοί ξυπνήσουμε χωρίς λόγο διαμάχης μεταξύ μας, καθώς οι πολιτικές διαφορές μας θα έχουν αφεθεί στις κάλπες, θα σηκωθούμε με ένα hangover μίσους, διαφορετικότητας, το οποίο θα είμαστε ικανοί να ξεπεράσουμε, αλλά θα μας ήταν πιο εύκολο αν ξεκινούσαμε από τώρα τη συμφιλίωση.
Με αυτή την ιδέα στο μυαλό, μια ομάδα προσωπικοτήτων του Μεξικού, μεταξύ των οποίων ηθοποιοί, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και κινηματογραφιστές, έκαναν έκκληση για εθνική συμφιλίωση μέσω του πρότζεκτ «El día después» (Η επόμενη μέρα). Ανάμεσα στις προσωπικότητες συγκαταλέγονται οι Diego Luna, Gael García Bernal, Guillermo del Toro, Lydia Cacho, Julieta Venegas, Alejandro González Iñárritu, Valeria Luiselli και πολλοί άλλοι.
Η πρωτοβουλία καλεί τους Μεξικανούς να συμμετάσχουν στο κίνημα και να προασπιστούν τα επόμενα 12 σημεία:
- Η ειρήνη και η ανεκτικότητα δεν είναι ένα όνειρο: Θα έπρεπε να είναι η πραγματικότητά μας.
- Όχι στον ρατσισμό και στην ταξική προκατάληψη. Όχι σε μια χώρα που αποκλείει άτομα με αναπηρίες. Είμαστε όλοι ίσοι και επομένως όλοι μας θα έπρεπε να αντιμετωπιζόμαστε ίσα. Ο άλλος δεν είναι ο «εχθρός» σου αλλά ο «σύντροφός» σου.
- Κρατάω κριτική στάση προς τους κυβερνώντες μας, ανεξάρτητα από τις πολιτικές μας σχέσεις και τις δικές τους.
- Η διαφθορά σκοτώνει, ατιμάζει και διχάζει. Δεν την ανέχομαι και θα καταγγέλω όσους εμπλέκονται σε αυτή.
- Η φτώχεια είναι μορφή βίας. Δεσμεύομαι να συνδράμω στην καταπολέμηση της ανισότητας σε όλες τις μορφές της.
- Θα πρέπει να ακούω τις αυτόχθονες κοινότητες και να διασφαλίζω ότι τηρούνται οι αποφάσεις τους και το δικαίωμά τους στην αυτονομία.
- Η ισότητα των φύλων αποτελεί ζωτική αρχή για μια δίκαιη κοινωνία. Αγωνίζομαι για την κοινωνική και οικονομική ισότητα των γυναικών. Αντιτίθεμαι σε κάθε είδους βία που στρέφεται προς αυτές.
- Σέβομαι την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό κάθε ατόμου. Πρέπει όλοι να έχουμε πρόσβαση στα ίδια δικαιώματα.
- Δείχνω αλληλεγγύη στους μετανάστες χωρίς χαρτιά. Υπερασπίζομαι τα δικαιώματα των συμπατριωτών μου στην άλλη πλευρά των συνόρων, με τον ίδιο τρόπο που υπερασπίζομαι και καλωσορίζω όσους μεταναστεύουν στο Μεξικό ή δια μέσω του μεξικανικού εδάφους.
- Υποστηρίζω την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, την επιστήμη και την τέχνη ως τους θεμελιώδεις πυλώνες πάνω στους οποίους μπορεί να οικοδομηθεί μια χώρα.
- Σεβόμενος το περιβάλλον σέβομαι τον εαυτό μου.
- Υπερασπίζομαι την ελευθερία της έκφρασης σε όλες τις μορφές της. Η ελευθερία είναι ένα δικαίωμα που χτίζω και απαιτώ.
Μέσα σε λίγες μόλις μέρες περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι υπέγραψαν τη λίστα με τα παραπάνω σημεία στην ιστοσελίδα http://eldiadespues.mx/.
Αυτό το μίνι ντοκιμαντέρ, διάρκειας μικρότερης των 12 λεπτών, μιλάει για το τι πραγματικά θέλει η πλειοψηφία των Μεξικανών, αν και μερικές φορές το ξεχνάμε: https://www.youtube.com/watch?v=U9f0k_8W8wM.