Του Κώστα Εφήμερου
Στο περίφημο «Γράμμα από την φυλακή του Birmingham» ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έγραφε ότι ο νόμος και η τάξη έχουν λόγο ύπαρξης όσο υπηρετούν τη δικαιοσύνη, αλλά όταν αποτυγχάνουν στο σκοπό τους γίνονται επικίνδυνες δομές, που λειτουργούν ως φράγμα στην πορεία προς την κοινωνική πρόοδο. Η ελληνική δικαιοσύνη δεν έχει πρόβλημα με τη δομή της, την όρασή της ή την αποτελεσματικότητά της. Έχει πρόβλημα με όλα τα παραπάνω. Βρίσκεται σε αδυναμία στην πιο δύσκολη στιγμή και δεν καταφέρνει να επιτελέσει τον βασικό της ρόλο: να προσφέρει την αίσθηση δικαιοσύνης και να λειτουργήσει ως βαλβίδα αποσυμπίεσης των κοινωνικών εντάσεων.
Η δικαστική εξουσία υπολειτουργεί σε επίπεδο δομής. Η απονομή δικαιοσύνης ασθενεί σε τέτοιο βαθμό, που ουσιαστικά ισχύει μόνο κατʼ όνομα. Ο μέσος χρόνος εκδίκασης των υποθέσεων σε τελεσίδικη μορφή ξεπερνάει πλέον τα οκτώ χρόνια. Χρόνο με το χρόνο ο πολίτης νιώθει όλο και λιγότερο προστατευμένος. Η προσπάθεια που γίνεται από τις προανακριτικές αρχές με την προφυλάκιση επιφανών προσωπικοτήτων της πολιτικής και της οικονομίας δεν ενισχύει σημαντικά το περί δικαίου αίσθημα, αφενός επειδή το κράτος ταυτόχρονα απειλεί τα χαμηλότερα στρώματα της κοινωνίας ότι θα τους συμπεριφερθεί με τον ίδιο τρόπο για τις μικρο-οφειλές, και αφετέρου επειδή ο μικρο-οφειλέτης το πιστεύει. Ο δικαστής «προστάτης» μετατρέπεται αργά και σταθερά σε μέλος της κατασταλτικής εξουσίας που μπορεί να οδηγήσει στη φυλακή τον άνεργο κάτοχο καταναλωτικού δανείου. Η κοινωνική δικαιοσύνη χάνεται στους περίπλοκους δικονομικούς κανονισμούς.
Μιλώντας για την κατάσταση της δικαιοσύνης, ακόμα και αν το περίφημο «παραδικαστικό κύκλωμα» υποτίθεται ότι εξαρθρώθηκε, αρκεί να μιλήσεις με έναν φίλο δικηγόρο για να αποκτήσεις μια εικόνα του χάους που επικρατεί στα δικαστήρια.
Δεν χρειάζεται να εξετάσουμε περιπτώσεις όπως αυτή της αθώωσης των περισσότερων αστυνομικών στην περίπτωση της «Ζαρντινιέρας». Στην εκδίκαση της αγωγής της τράπεζας Πειραιώς εναντίον του διεθνούς πρακτορείου Reuters το δικαστήριο χρειάστηκε μήνες μέχρι να αποφασίσει ότι ο ενάγων είχε ασκήσει την αγωγή σε λάθος εταιρεία. Ο Αντώνης Τσιπρόπουλος χρειάστηκε να περάσει επτά χρόνια στις δικαστικές αίθουσες μέχρι το Α’ Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών να δώσει τέλος στην παράνοια: Ο Τσιπρόπουλος ήταν ιδιοκτήτης μιας σελίδας που αναρτούσε αυτόματα άρθρα άλλων χρηστών, ένα εκ των οποίων θεωρήθηκε προσβλητικό από τον Καρατζαφέρη. Σε άλλες υποθέσεις, δικαστές που δεν γνωρίζουν να βάζουν καφετιέρα στην πρίζα καλούνται να αποφανθούν σε λίγα λεπτά για περιπτώσεις εμπορικής κατασκοπίας μέσω του διαδικτύου.
Ακόμα όμως και όταν η δικαιοσύνη δείχνει να λειτουργεί, η προκλητική απροθυμία των άλλων δύο εξουσιών την αφοπλίζει. Στην δικογραφία του Άκη Τσοχατζόπουλου, η δίκη του οποίου ξεκινάει στις 22 Απριλίου, περιλαμβάνονται σημειώσεις στο ημερολόγιό του που περιγράφουν τις ενέργειές του προκειμένου να επηρεάσει ανακριτές και ανώτατους λειτουργούς. Οι συνεχόμενες αναβολές με κάθε πρόφαση είναι μια από τις διαδικασίες που προτείνονται για την παρακώλυση της δικαιοσύνης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση της AEGEAN OIL, που έχει από χρόνια ξεπεράσει τον διψήφιο αριθμό αναβολών.
Στην υπόθεση του The Mall Athens, το ΣτΕ διέταξε τη διακοπή των εργασιών ανοικοδόμησης, πηγαίνοντας κόντρα στην πολιτική βούληση, αλλά η απόφασή του δεν εφαρμόστηκε. Αντʼ αυτού, ο Ευάγγελος Βενιζέλος σκαρφίστηκε νέο νόμο που ταυτόχρονα αποτελούσε και άδεια δόμησης, στερώντας από το Συμβούλιο την αρμοδιότητα ελέγχου του έργου.
Στο πρόσφατο παρελθόν, ο συνταγματολόγος κύριος Βενιζέλος χειραγώγησε για μία ακόμη φορά τη δικαιοσύνη στην υπόθεση του χαρατσιού: Επειδή ήταν γνωστό ότι οι πολίτες θα προσέφευγαν στο ΣτΕ προκειμένου να κριθεί η συνταγματικότητα του φόρου, κατέθεσε άλλο νομοσχέδιο από αυτό που τελικά εφάρμοσε. Περίμενε δηλαδή μέχρι την ημέρα που το ΣτΕ τον έκρινε συνταγματικό ως προς το κριτήριο της αναλογικότητας, και το ίδιο βράδυ πέρασε τροπολογία με την οποία προσφέρονταν εκπτώσεις στους ιδιοκτήτες μεγάλων εμπορικών χώρων μέχρι και 60%. Και όταν το Πρωτοδικείο Αθηνών αποφάσισε ότι η είσπραξη του ΕΕΤΗΔΕ από τη ΔΕΗ ήταν παράνομη, ο υπουργός Οικονομίας Γιάννης Στουρνάρας έκανε την πρωτοφανή δήλωση: «θα το πάρω πάνω μου». Ο Άρειος Πάγος, που κλήθηκε να αποφασίσει τελικά, έκανε δεκτή την αίτηση του Στουρνάρα «για λόγους εθνικής έκτακτης ανάγκης». Με αυτό το επιχείρημα μέχρι σήμερα έχουν εφαρμοστεί μια σειρά καταφανώς άδικων νόμων, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που η δικαιοσύνη έκανε τα στραβά μάτια στην προκλητική συμπεριφορά των άλλων δύο εξουσιών (ψήφιση του μνημονίου με απλή πλειοψηφία, καταστολή και καταγγελίες για βασανιστήρια στις φυλακές κ.λπ.).
Δυστυχώς η δικαιοσύνη στην Ελλάδα δεν είναι τυφλή, ενώ πολύ συχνά φαίνεται και ανήμπορη να επιβάλλει την εξουσία της. Έτσι, με δεδομένο ότι αυτό το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Γιατί δεν κουνιέται φύλλο» και υπό αυτό το πρίσμα, μπορούμε να κλείσουμε με μια ευχάριστη διαπίστωση: Η δικαστική εξουσία στην Ελλάδα έχει κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι της προκειμένου να ζεστάνει τα αίματα και να προκαλέσει κοινωνική ρήξη, αλλά ούτε αυτή τα κατάφερε.